براي نوشتن پيش از هر چيز به مطالعه نياز داريد. خواندن و خواندن و خواندن... تا آنجا كه در مسأله ي مورد نظرتان تا حدّ امكان صاحب نظر محسوب شويد. برخي فكر ميكنند كه براي نوشتن تنها به قلم و كاغذ احتياج دارند، در حالي كه پيش از نوشتن بايد حرفهاي نو و انديشههاي تازهاي داشته باشيم.
فاطمه اكبري
آيا شما يك نويسندهايد؟ پاسخ شما به اين پرسش احتمالاً بله است؛ چرا كه هر فرد تحصيلكردهاي در دورهي كنوني به نوعي با مسألهي نوشتن درگير است. اگرچه برخي، نويسندگي را يك كار ذوقي ميدانند، امّا نوشتن از نوع آفرينش يك اثر علمي، تنها به ذوق بستگي ندارد، بلكه بيشتر به پشتوانهي دانشي شما نيازمند است. بنابراين ميتوان گفت در دورهي معاصر اكثر تحصيلكردگان بنابر ضرورت رشتهي تحصيلي خود و يا به دلايل شغلي، نيازمند نوشتن هستند؛ پس وقتي شما يك اثر هدفمند را مينويسيد، شما هم يك نويسندهايد.
نويسندگي قالبها و شكلهاي مختلفي دارد؛ از انشاي مدرسهاي و خاطرات زندگي روزمرّه و سفرنامه گرفته تا مقالات علمي- پژوهشي دانشگاهي و تحصيلي و مقالات روزنامهاي؛ كه البته توليد يك كتاب علمي يا خلق يك اثر هنري مانند داستانهاي كوتاه و بلند اوج آن به شمار ميرود.
اگر در ابتداي راه هستيد و ميخواهيد در يكي از نمونههاي ياد شده قلم بزنيد، بايد دو نكتهي ابتدايي را به ياد بسپاريد:
1- براي نوشتن پيش از هر چيز به مطالعه نياز داريد. خواندن و خواندن و خواندن... تا آنجا كه در مسأله ي مورد نظرتان تا حدّ امكان صاحب نظر محسوب شويد. برخي فكر ميكنند كه براي نوشتن تنها به قلم و كاغذ احتياج دارند، در حالي كه پيش از نوشتن بايد حرفهاي نو و انديشههاي تازهاي داشته باشيم.
2- زمانهايي را براي نوشتن اختصاص دهيد. حدّاقل روزي نيم يا يك ساعت روي نوشتهي خود كار كنيد. البته اگر نويسندهي حرفهاي باشد، در هر شرايطي ميتوانيد تحقيق و مطالعه كنيد، يا بنويسيد.
در ادامه برآنيم تا چند نكتهي كليدي را دربارهي مقالهنويسي بيان كنيم؛ شايد راهگشاي كارهاي بعدي شما باشد.
الف) فيش برداري
به هنگام مطالعه، نكته هاي به درد بخور را روي يك فيش تحقيقي يادداشت كنيد. فيشبرداري اگرچه وقت زيادي از يك نويسنده ميگيرد، امّا كاري جدّي است و قطعاً بدون آن نميتوان يك مقالهي علمي توليد كرد.
در فيشنويسي رعايت چند نكته الزامي است :
1- هر نكته را روي يك برگه بنويسيد و از ادغام مطالب در يك فيش خودداري كنيد.
2- اندازه ي فيش را بنابر نوع كار خود انتخاب كنيد؛ مثلاً كاري را كه لازمهي آن توضيحات فراوان است روي فيشهاي نصف A4 بنويسيد و براي تحقيقهاي معمولي از برگهي يك چهارم A4 استفاده كنيد. اگر حجم مطالب شما خيلي كمتر است، مثلاً معني واژههايي را ميخواهيد پيدا كنيد، ميتوانيد يك چهارم كاغذ خود را باز هم نصف كنيد.
3- مشخّصات كامل كتابي را كه از روي آن نكتهبرداري ميكنيد پشت فيشها بنويسيد. زيرا اگر نشاني مطلب را نداشته باشيد، نميتوانيد از آن مطلب در نگارش خود استفاده كنيد. چه بسا وقتي كتابي را به كتابخانه پس داديد به علّت گردش كتاب بين اعضا، ديگر آن را نتوانيد به دست بياوريد و مجبور شويد از يافتههاي خود صرفنظر كنيد.
4- اگر مطلبي را عيناً از روي كتاب يا منبع ديگري مينويسيد، داخل فيش هم آن را در «گيومه» بگذاريد كه معلوم باشد نقل قول مستقيم است و اگر مطلب را خلاصه يا نقل به مضمون كردهايد، گيومه لازم نداريد.
5- به نظرهاي شخصي خود و مطالبي كه به ذهنتان خطور ميكند اهمّيت بدهيد. همين كشفها يا جرّقههاي ذهني است كه بعدها قسمتهاي ارزشمند آثار نوشتني شما ميشود. پس هرچه را در حين مطالعه يا تفكّر به ذهنتان رسيد روي يك فيش بنويسيد و عنوان آن را «برداشت شخصي من» بگذاريد؛ به جاي آدرس پشت فيش نيز اسم خود را بنويسيد. سعي كنيد اين فيشهاي طلايي را با رنگي متفاوت بنويسيد.
6- فيشهاي خود را شمارهگذاري كنيد تا از مفقود شدن آنها جلوگيري كرده باشيد.
ب) دستهبندي مطالب و نگارش طرح
وقتي كار فيشبرداري تمام شد، يعني مطمئن شديد هرچه را لازم بوده مطالعه و نكتههاي مفيد آن را يادداشت كردهايد، فيشهاي خود را بر اساس عنوانهاي فرعي آنها موضوعبندي كنيد، سپس آنها را روي ميز كار خود به ترتيب منطقي بچينيد تا در ذهن شما شكلي منظّم از كارتان ترسيم شود.
حالا قلم را برداريد و روي يك كاغذ بزرگ، طرح اوّليهي كار خود را ترسيم كنيد. اين طرح شامل مقدّمه، بخشهاي اصلي كار و تقسيم هر بخش به فصلها و عنوانهاي زيرمجموعهي آن ميشود. اين طرح اوّليه ميتواند فهرست نهايي كار شما باشد.
ج) پيشنويس اوّليه
حالا به طور خلاصه نمودار كار خود را روي كاغذ بنويسيد؛ يعني خلاصهاي از كاري را كه قرار است انجام گيرد تهيه كنيد تا شكل كلِّي كار بهتر در ذهن شما نقش ببندد.
در اين خلاصه سلسله مراتب نگارش و نتيجهگيريها را حتماً بياوريد و در مورد جزئيات و كلّيات مطالب به ذهن خود نقبي بزنيد. اين خلاصهي يكي دو صفحهاي راهگشاي هر نويسندهاي است چرا كه دارايي ذهنياش را پيش چشم او به نمايش ميگذارد.
د) نگارش و گسترش
حالا ميبينيد كه آنچه در ذهن داريد روي كاغذ نقش بسته است و شما ميتوانيد نگارش مقالهي خود را بدون هيچ واهمهاي آغاز كنيد. يكييكي بخشها، فصلها، بندها و جملات خود را بنويسيد. در حين كار به طرح خود پايبند باشيد؛ اما اگر لازم بود، ميتوانيد آن را اصلاح كنيد. خلاصهي اوّليهي خود را گسترش دهيد تا به اندازهي كفايت برسد.
به هنگام نوشتن وسواس نداشته باشيد. براي بهتر شدن نوشته تان ميتوانيد به مقالات نويسندگي شمارههاي پيشين شميم نرجس مراجعه كنيد. ضمناً سعي كنيد موقع نوشتن نكتههايي كه گفته شد را در نظر داشته باشيد، امّا از آنهايي نباشيد كه بعد از هر بند برميگردند و كلّ نوشته را از نو ميخوانند. اين مرحلهي بعدي كار است، يعني وقتي همهي كار را تمام كرديد، فرصت كافي خواهيد داشت تا آن را تصحيح و پيرايش كنيد.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 25