*طاهره رحيم زاده
مقدّمه
اگر انسان به خوبی بداند كه عالم محضر خداوند است و باورکند كه هیچ‌یک از اعمال و حرکات ما از دید الهی پنهان نیست و این مطلب را بارها و بارها به خود تلقین کند تا به مرحلهی احساس و باور قلبی برسد، ترک عملی که موجب نا خوشنودی خداوند است کاری ممکن و شدنی میگردد.
پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) می‌فرماید: «يا ابن آدم... ان نازعك لسانك فيما حرمت عليك فقد أعنتك عليه بطبقتين فأطبق»؛ ای فرزند آدم! اگر چشمت بخواهد تو را به نگاه حرام بکشاند من دو پلک در اختیار تو قرار داده ام پس آن‌ها را فرو ببر.
امام صادق (علیهالسّلام) می‌فرماید: نگاه ناروا تیری مسموم از تیرهای شیطان است. هرکس آن را تنها به خاطر خدا ترک کند، خداوند آرامش و ایمانی به او میدهد که طعم گوارای آن را در خود مییابد.
با مراقبت درونی و دوری از زمینههای بیرونی و سپردن دل و روح خود به خداوند از دستبرد شیطان می‌توان محفوظ ماند و اگر انسان با وجود مواظبت و پاس‌داری از دل و چشمش گاهی فریب خورد و نگاهی نا‌بجا انداخت میتواند با توبه‌ي فوری این خطا را جبران‌کند و اثر سوء آن را از جان و روح خویش پاک گرداند.
مهم این است كه نگاه حرام به صورت عادت درنیاید و قبح آن شکسته نگردد؛ یعنی باید هوشیار باشد و از دل و چشم خود نگهبانی دهد و اگر گرفتار خطا شد با سلاح توبه دشمن را ناکار کند. چون اگر چشم رها و آزاد گردد و به هر صورت و هر منظره‌ای نگاه کند این کار عادت و ملکه‌ي انسان میشود. در روایتی از امام حسن عسکری (علیهالسّلام) آمده است: برگرداندن صاحب عادت از عادتش مانند معجزه است.
لذا مسائل مطرح شده در این بحث عبارتند از: نگاه‌های حلال، نگاه‌های حرام، حکم نگاه به صورت نا محرم، نگاه خواستگاری، نگاه به ورزشکاران، نگاه به بازیگران زن در فیلم‌های خارجی، گفتگو با مردان نامحرم، رانندگی وآموزش بانوان با مربّی مرد، نگاه زن به مرد نامحرم، نگاه لذّت آور.
نگاه‌های حلال:
نگاه‌های جایز و حلال کدام است؟ در موارد زیر در صورتیکه با قصد لذّت یا ترس افتادن به گناه همراه نشود نگاه کردن جایز است:
1-نگاه به زن روستانشین که نوعاً خود را نمی‌پوشاند.
2-نگاه به عکس بي‌حجاب زن ناشناس.
3-نگاه هم جنس به هم جنس (به جز عورت).
4-نگاه به زن به منظور ازدواج (با شرایط خاص).
5-نگاه به زن کهن‌سال که هیچ‌گونه رغبتی به ازدواج با او نیست.
6-نگاه به زن غیر مسلمان، خواه از اهل کتاب باشد یا نه.
نگاه‌های حرام:
نگاه‌های ممنوع وحرام کدام است؟
نگاه‌های حرام عبارتند از:
1-نگاه به چهره‌ي زن آرایش کرده.
2-نگاه به عکس بي‌حجاب زن آشنا.
3-نگاه به زیور آلات زن.
4-نگاه با ریبه (ترس افتادن حرام).
5-نگاه به بدن مرد نامحرم (به جز صورت ودست‌ها).
6-نگاه به تمام بدن زن نامحرم (به جز صورت ودست‌ها تا مچ).
7-نگاه هوس‌آلود (هر چند به صورت و دست‌ها و یا به بدن هم‌جنس) (حسيني،ص31).
1-حکم نگاه کردن به صورت نا محرم چیست؟ اگر نگاه به طور (خیره) و نه از روی قصد و غرضی باشد، باز هم اشکالی دارد؟ همه‌ي مراجع به جز آیت‌الله صافی گلپایگانی می‌فرماید: نگاه به صورت نامحرم، اگر بدون قصد لذّت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکالی ندارد، ولی اگر با یکی از این دو مشخصه همراه باشد، جایز نیست.
(توضیح المسائل مراجع، ج2، م2433، ص485)
آیت‌ا...صافی می‌فرماید: نگاه به قصد لذّت، حرام است و بدون قصد لذّت وترس افتادن به حرام نیز بنا بر احتیاط واجب جايز نیست. (همان)
تبصره: فرض مسأله در رساله‌های عملیه، در مورد نگاه عمدی و پیوسته است وگر نه نگاه اتّفاقی به فتوای همه‌ي مراجع تقلید اشکالی ندارد.
نگاه زن به مردان نامحرم:
نگاه کردن به بازو، سینه یا جایی دیگر از بدن مرد نا‌محرمی که لباس نا‌مناسب پوشیده؛ مانند آن که لباسی آستین کوتاه پوشیده باشد، یا یقه‌ي خود را باز گذاشته یا لباس نازک و بدن‌نما پوشیده، حتّی اگر بدون قصد لذّت و ریبه باشد حرام است. (حضرت امام، سیستانی، آیت‌الله مکارم شیرازی، بهجت، آیت‌الله اراکی، آیت الله گلپایگانی.
امام خمینی: عروه «النکاح» با استفاده از مسأله‌ي 31 ؛ تحریر‌الوسیله «النکاح» مسأله‌ي 19و توضیح المسائل مسأله‌ي 2433.
آیت‌الله سیستانی: توضیح المسائل، مسأله‌ي 2242، آیت‌الله مکارم شیرازی: توضیح المسائل، مسئله‌ي 2080، آیت‌الله بهجت: توضیح المسائل، مسأله‌ي1933، آیت‌الله اراکی: توضیح المسائل، مسأله‌ي 2447،آیت‌الله گلپایگانی: توضیح المسائل، مسئله‌ي 2442).
نگاه خواستگاری :
مرد چه اندازه میتواند به بدن زن، هنگام خواستگاری نگاه کند؟ (البتّه با رعایت شرایط خاص)
حضرت امام و آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله فاضل می‌فرمایند: میتواند به بدن دختر نگاهکند هر چند احتیاط مستحب آن است که تنها به دست و صورت و پاها، مو و مقداری از بدن «مانند گردن و بالای سینه » اکتفا کند. آیات عظام بهجت، تبریزی، سیستانی و مکارم می‌فرمایند: تنها میتواند به دست و صورت، پاها، مو و مقداری از بدن «مانند گردن وبالای سینهی» دختر نگاه کند.
آیت‌الله نوری همدانی می‌فرماید: میتواند به دست وصورت، پاها، مو و مقداری از بدن «مانند گردن و بالای سینهی» دختر نگاه کند و اگر نتواند از خصوصیات سایر بدن، از روی لباس آگاهی پیدا کند، نگاه به تمام بدن جایز است.
تبصره: نگاه به دختر برای خواستگاری شرایطی دارد كه عبارتند از:
1- به قصد لذّت و ريبه نباشد.
2- برای آگاهی از وضع جسمانی او باشد.
3- مانعی برای ازدواج در میان نباشد.
4- احتمال بدهد که دختر او را رد نمی‌کند.
(امام خمینی: تحریر الوسیله، ج2، النکاح، م2؛ خامنه‌ای: اجوبه استفتاءات، س 525؛ آیت‌الله فاضل: تعلیقات بر عروه، ج2، النکاح، م 26؛ آیت‌الله بهجت: توضیح المسائل، م1944؛ آیت‌الله تبریزی: استفتاءات، س1580، النکاح، م28؛ آیت‌الله سیستانی: منهاج الصالحین، ج2، النکاج ، م 28؛ آیت‌الله مکارم: تعلیقات علی العرو، النکاح، م26؛ آیت‌الله نوری همدانی: تعلیقات علی العروه، النکاح، م26).
نگاه لذّت‌آور:
اگر انسان همان‌طور که از دیدن باغ و گلستان لذّت می‌برد از نگاه کردن به چهره‌ي زن لذّت ببرد آیا این کار حرام است و مصداق قصد لذّت به حساب می‌آید؟
همه‌ي مراجع : این گونه نگاه، چون جنبه‌ي لذّت جنسی دارد، جایز نیست( حسینی، ص237).
نگاه از آینه:
آیا نگاه به موهای زن نا محرم، از داخل آینه جایز است؟ همه‌ي مراجع: خیر، جایز نیست.
تبصره: حکم نگاه از آینه، شیشه، آب صاف و مانند آن، با نگاه به عکس و فیلم زن تفاوت دارد. نگاه از داخل آینه به زن نا محرم جایز نیست، ولی نگاه به عکس و فیلم او «اگر ناآشنا باشد» جایز است (حسینی، ص238).
نگاه به ورزشکاران:
آیا دیدن ورزش فوتبال، کشتی و مانند آن، که مردان با شورت و زیرپوش بازی می‌کنند، از نزدیک برای زن جایز است؟ آیت‌الله سیستانی می‌فرماید: در فوتبال اگر نگاه با قصد لذّت یا ترس افتادن به گناه باشد حرام است و در ورزش کشتی بنابر احتیاط واجب، بدون قصد لذّت نیز جایز نیست.
حضرت امام و آيات عظام خامنه‌ای، مکارم شیرازی، صافی، نوری و وحید خراسانی می‌فرمایند: خیر، نگاه زن به بدن مرد نامحرم جایز نیست، هر چند بدون قصد لذّت باشد. امام : استفتاءات ج3 ، (نظر) سوال 6 و39 خامنه‌ای: استفتاء، سؤال 487 مکارم: تعلیقات بر عروه، (النکاح) مسأله 51 صافی گلپایگانی، جامع الحکام، ج2، س1652 و 1712 نوری همدانی: توضیح المسائل، مسأله 2442 وحید خراسانی: توضیح المسائل، مسأله 2442.
نگاه کردن به بازیگران زن در فیلم‌هاي خارجی:
نگاه کردن به فیلم‌های خارجی که بازیگران زن مسلمان از کشور‌های اسلامی بدون حجاب و با وضع زننده در آن‌ها بازی می‌کنند چه صورت دارد و نمایش آن از تلويزیون چگونه است؟
آیات عظام خامنه‌ای و سیستانی می‌فرماید: اگر نگاه بدون ریبه و قصد لذّت و بدون ترتّب مفسده باشد مانع ندارد (محمودي، ص49).(مسائل جدید از دیدگاه علماء و مراجع تقلید، ج 5، ص 49، سیدمحسن محمودی، چاپ اول 1385).
در صورتیکه به قصد لذّت نگاه کنند یا منشأ فسادی گردد جایز نیست آیات عظام صافی گلپایگانی، فاضل لنکرانی، تبریزی، بهجت، مکارم شیرازي (همان، ص50).
گفتگو با مردان نامحرم:
گفتگو با مرد نا محرم چه حکمی دارد؟
امام خمینی (ره) می‌فرماید: با حفظ حجاب اسلامی مانعی ندارد مگر آن که مفسده‌ای در بین باشد (استفتائات، ج3 ، ص 274، س 67).
آیت‌الله خامنه‌ای می‌فرماید: اگر همراه با مراعات حجاب و بدون قصد ريبه و همراه با اطمینان به عدم وقوع در مفاسد باشد اشکال ندارد والّا جایز نیست (اجوبه الاستفتائات، ص 294، س 133).
آیت‌الله سیستانی می‌فرماید: جایز است مگر با خوف وقوع در حرام؛ برای زن جایز نیست صدایش را نازک و زیبا سازد طوری که برای شنونده هر چند برای محارمش تحریک کننده باشد (منهاج الصالحین، ج 3، ص 15، م 29، فقه برای غرب نشینان، ص 303، م 505).
آیت الله مکارم شیرازی می‌فرماید: در صورتی که عادی باشد مانعی ندارد (استفتائات ج 1، ص 232، س 804 و 805).
آیت‌الله نوری همداني می‌فرماید: در صورتی که موجب فساد نباشد، اشکالی ندارد (هزار و یک مسأله‌ي فقهی، ج2 ، ص 197، س 656).
رانندگی و آموزش بانوان با مربّی مرد:
رانندگی و آموزش برای بانوان چه حکمی دارد؟ در صورتی كه مربّی مرد باشد، حکم چگونه است؟
امام خمینی (ره) می فرماید: اگر بدون مفسده باشد اشکال ندارد، با حفظ موازین شرعیّه (استفتائات ج 3، ص 359 و 36، س 36 و40)
آیت‌الله خامنه‌ای می‌فرماید: آموزش رانندگی در صورتی که با مواظبت بر حجاب و عفاف و اطمینان به عدم وقوع در مفاسد همراه باشد اشکالی ندارد ولی در عین حال شايسته است كه يكي از محارم وي، همراه او باشد بلكه اولي اين است كه آموزش رانندگي به کمک مربّی زن یا یکی از محارم صورت بگیرد (احکام بانوان، گزیدهی مسائل مبتلیبه (2) و استفتائات جدید، ص273، پوشش و نگاه، انتشارات قم جامعه الزهرا، چاپ دوم 1389).
آیت‌الله سیستانی می‌فرماید: فی حدّ نفسه اشکالی ندارد (احکام بانوان، گزیدهی مسائل مبتلیبه (2) و استفتائات جدید، ص273 ، پوشش و نگاه، انتشارات قم جامعه الزهرا، چاپ دوم 1389).
آیت‌الله مکارم شیرازی می‌فرماید: چنان‌چه جهات شرعی حفظ شود اشکالی ندارد (احکام بانوان، گزیده‌ي مسائل مبتلیبه (2) و استفتائات جدید، ص 273؛ پوشش و نگاه، انتشارات قم جامعه الزهرا، چاپ دوم 1389).
آیت‌الله نوری همدانی می‌فرماید: اگر مستلزم عمل حرام نباشد اشکال ندارد. (احکام بانوان، گزیدهی مسائل مبتلیبه (2) و استفتائات جدید، ص 273، پوشش و نگاه، انتشارات قم جامعه الزهرا، چاپ دوم 1389).
آیت‌الله صافی گلپایگانی می‌فرماید: رانندگی بانوان فی حدّ نفسه جایز است ولی در معابر و خیابان‌ها که غالباً مستلزم برخورد با مرد‌ها است، اگر هم مستلزم فعل حرامی نشود بدون ضرورت و نا چاری ترک آن اولی و با عفت اسلامی زن موافقتر است (جامعه‌الاحکام، ج 2، ص 160، سؤال 1666)
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 22