دختران و اوقات فراغت/ مرجان کاظمی
امسال حتماً باید به کلاس شنا بروم. هم تفریح است هم آموزش! هم شنا یاد میگیرم. البتّه اگر سر و سامانی به این خطّم بدهم بد نیست که این قدر موقع خواندنِ نوشتههایم بقیه توی دردسر نیفتند. جای یک کلاس خط، توی برنامههام خالیه. نه بابا خط را ولش کن اگر وقتی پیدا بشه باید بروم کلاس زبان که این معلّم زبان این قدر اذیتم نکنه. اصلاً این قدر کلاس بروم که از خودش هم بهتر انگلیسی صحبت کنم؛ آره این بهتره. نه، زبان را ولش کن. بروم همین کلاسهای رزمی، مثلاً تکواندو. اگر کسی از گل کمتر به من گفت جوابش را فوراً با يك لگد بدهم امّا دلم مي‌گويد مي‌خواهد بعد از این همه درس خواندن، دو سه ماه حسابی استراحت کنم تا در آینده با یک روحیهی شاد و خوب به درسهای سال آینده برسم. البتّه آشپزی هم بد نیست. کلاس کیک پزی و شکلات پزی بروم و یک چیزی یاد بگیرم. ای وای ساعت 11 شب شده، فردا صبح امتحان داریم. این فکر و خیال ها را بهتره بگذارم برای وقتی که امتحاناتم تمام شد. حالا که هنوز دو تا امتحان دیگر دارم.
و حالا از اون شب 4 روز گذشته.
شور و هیاهوی عجیبی در حیاط مدرسه برپا بود. دانش آموزان مدرسه‌ي دخترانه از خوشحالی تمام شدن امتحانات آخر سال سر از پا نمی شناختند امّا از طرفی دلتنگ جدایی از هم کلاسی های خود بودند. دوستانی که یک سال را در کنار هم سپری کرده بودند و گویی مانند اعضای یک خانواده بودند.
در حیاط مدرسه چند تا از هم‌کلاسی هایم کنار هم نشسته بودند؛ در جمع آن ها، مربّی پرورشی را دیدم. مشتاق شدم در گفتگویشان شرکت کنم. پيش آن‌ها رفتم.
مربّی گفت: برای اوقات تابستان خود چه برنامه ای دارید؟
فاطمه گفت: اوقات تابستان يعنی تعطیلی همه ی کارها فقط استراحت و بیکاری و خواب... .
مربّی گفت: درست است. فراغت در لغت به معنای آسودگی و آسایش است(معین، 914) امّا فرصت های زندگی و عمر انسان آن قدر با ارزش است که هیچ چیزی نمی تواند با آن برابری کند. به برکت همین فرصت هاست که انسان میتواند از دیگر نعمت های الهی استفاده کند.
مریم گفت: پس چه فرقی بین تعطیلی و ایّام تحصیل و کار هست؟
مربّی جواب داد: یک فرد مسلمان با جهان‌بینی و نگاهی که به دنیا دارد برايش ایّام تعطیلی به این معنا نيست که کار و اندیشه و تفکر و تعقّل و خدمت‌رسانی تعطیل باشد، چون به دنیا به عنوان مقدّمه ای برای آخرت نگاه می کند. «الدّنیا مزرعه الآخره» (کلینی، 38/3).
در روایات معصومین(علیهم السّلام) توجّه ویژهای به غنیمت شمردن لحظات عمر و فرصت جوانی شده. حضرت علی(علیه السّلام) می فرمایند: شدیدترین و سختترین غصّه ها به خاطر از دست دادن فرصت های عمر خواهد بود(میزان الحکمه، ج7، ص444، ح15503)
بله! فرق آن با زمان تحصیل این است که انسان با رضایت کامل خود، در این فرصت که از كارهاي روزمرّه فارغ است، به آن‌چه علاقه دارد میپردازد. پس زمانی برای جبران کم و کاستی ها شکوفایی استعدادها و توانایی هاست. پیامبر(صلّی الله علیه وآله) می فرمایند: بر استفاده و بهره وری از مدّت عمر و جوانی است حریص تر از نگهداری پول و سرمایه‌ي مادّی باش(میزان الحکمه، 539/6).
این کلام گهربار برای ما هشدار است که این گنج کمیاب را از دست ندهیم و بدانیم اوقات فراغت، فرصت و وقت اضافه ای نیست که بتوان آن را به بطالت گذراند و یا به هر صورت ممکن آن را هدر داد.
زهرا گفت: پس چه وقت خوش بگذرانیم؟
در همه‌ي ایّام باید تفریح داشته باشید؛ یعنی زمانی هم که به اشتغالات روزمرّه مشغولید باز هم باید ساعتی را برای تفریح های سالم قرار دهید چون این سفارش معصومین(علیهم السّلام) است.
حضرت رضا(علیه السّلام) می فرمایند: کوشش کنید اوقات روز شما چهار بخش باشد.
ساعتی برای عبادت و خلوت با خدا، ساعتی برای تأمین معاش، ساعتی برای مصاحبت برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیوبتان واقف سازند و در باطن نسبت به شما خلوص و صفا دارند و ساعتی را به سرگرمي خود اختصاص دهید و از مسرّت و نشاط ساعت تفریح، نیروی انجام وظایف ساعت‌هاي دیگر را تأمین نمایید(فلسفی، 232/12).
باید سعی کنیم از فرصت هایی که در اختیار داریم نهایت استفاده را ببریم زیرا به فرموده‌ي علی(علیه السّلام) فرصت ها مانند ابر (سریع و بی سرو صدا) درگذرند. هر وقت کارهای خیر ممکن شد آن فرصت را غنیمت شمارید و گرنه کار به ندامت و پشیمانی می رسد (آمدی، ج 1، ص 244).
پرسیدم: چه کنیم كه در هر تابستان اوقات خوش و لذّت بخشي داشته باشیم؟ هم تفریح کنیم و هم از فرصت‌ها ذخیرهای برای آینده کسب کنیم؟
مدیریت برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت بسیار مهم است. برنامه‌ریزی باعث میشود انسان از آفات بیکاری در امان بماند زیرا نداشتن برنامه در زندگی، انسان را از رشد اجتماعی و معنوی باز می دارد و علاوه بر آن موجب به انحراف کشاندن انسان می شود.
حضرت علی(علیهالسّلام) درباره ی آفات بیکاری می فرماید: ذهن و قلب انسان اگر رها و بدون برنامه باشد، به وسوسههای بد و شیطانی گرفتار می شود و اگر فعّالیت های جسمی و بدنی در انسان دچار رکود و تنبلی شود، راه برای ارتکاب گناهان باز خواهد شد(ابن ابی الحدید، 46/17).
البتّه مهم است که برنامه ریزی با استعداد، سن و علاقه مندی فرد هماهنگ باشد.
و به صورت کلّی در برنامه هایی که برای اوقات تعطیلی خود انتخاب می کنید: تقویت روح و ساختن شخصیت، کمک به شکوفایی استعداد و خلّاقیت، جذّاب بودن فعّالیت و تقویت معنویت و فضایل اخلاقی و انسانی را در نظر داشته باشید.
سعیده گفت: من برای خودم کلاسهای آموزشی مانند زبان، قرآن و... را در نظر گرفتهام امّا چه فعّالیت هایی معنوی یا مذهبی در تابستان می توانم داشته باشم.
مربّی پاسخ داد: آفرین بر شما که از برنامه‌ریزی برای تابستان غافل نبودهاید. علاوه بر کلاس های آموزشی که ذکر کردید: در کلاس های احکام به خصوص احکام ویژه‌ي دختران، اخلاق و تفسیر قرآن هم می توانید شرکت كنید.
در مورد فعّالیت های مذهبی، شرکت در مراسم مذهبی و فرهنگی کانون فرهنگی مساجد و مؤسّسات قرآنی و فرهنگی مورد اعتماد و معتبر و شرکت در مراسم مذهبی مثل اعیاد یا عزاداری‌ها از جمله فعّالیت‌های معنوي است كه مي‌توانيد از آن بهره بگيريد.
زیارت حرم ائمّه(علیه السّلام) و امام زاد گان، شرکت در مراسم دعا و جلسات قرآن باعث تقویت معنویت در انسان میشود.
در بحث زیارت، سعی کنیم با آداب زیارت، بناهای تاریخی مشاهد مشرفه و هم‌چنین شخصیّت هايی که در این مشاهد مدفون می باشند، آشنا شویم.
از دیگر فعّالیت های معنوی که میتوان در برنامه‌ي روزانه گنجاند، مروری بر مستحبّات روزانه و تعقیبات نمازهای یومیه است. هم‌چنين ساعتی را برای تفکّر و تعمّق، بررسی نقاط ضعف و قوّت خود و محاسبه ی اعمالمان بايد در نظر بگيريم.
مریم سؤال کرد: من به کلاسهای آموزشی در تابستان علاقه ای ندارم دوست دارم در اوقات فراغت، کلاس های متنوّع هنری را بگذرانم.
مربّی بعد از تأیید سخن مریم گفت: خیلی از دختران به کارهای هنری علاقه ی زیادی دارند. فعّالیت‌های هنری علاوه بر این که باعث نشاط و شادی روحیه‌ي دختران می شود، در زندگی خانوادگی نیز بسیار سودمند است. کلاس های هنری بسیار متنوّع است و بستگی به علاقه و استعداد فرد دارد.
کلاس های هنری از قبیل خطّاطی، نقّاشی، خیّاطی، طرّاحی، آشپزی و... .
ملیحه که تا این جای بحث ساکت بود گفت: من به ورزش و فعّالیت در رشته‌های ورزشی علاقه دارم، امّا در ایّام تحصیل فرصت رفتن به باشگاه های ورزشی را نداریم؛ علاوه بر این که امکانات ورزشی برای دختران هم خیلی محدود است.
مربّی گفت: در آموزه های اسلامی، فعّالیت های تفریحی و ورزشی به عنوان یکی از عوامل مؤثّر در رشد شخصیت فردی و اجتماعی انسان به حساب می آید. همان گونه که جسم انسان به انواع مواد مغذّی نیاز دارد روح نیز باید به صورتهای گوناگون تغذیه شود. شادابی و نشاط یکی از موادّ مغذی است که روح آدمی به آن نیاز دارد. از دیدگاه اسلام، تفریحات سالم غذای روح انسان است.
ملیحه دوباره سؤال کرد، تفریح سالم چه ويژگي‌هايي دارد؟
مربّی جواب داد: در راستای رشد شخصیت فرد باشد، نشاط آور و در چهار چوب قوانین شرع باشد. متعادل باشد يعني نه افراط داشته باشد و نه تفریط؛ دارای فایده‌ي جسمی و روحی باشد، فقط وقت گذرانی و از بین بردن وقت نباشد و ضرری برای ما یا دیگران نداشته باشد.
ورزش های گوناگون به عنوان تفریح سالم مورد تأیید و سفارش اسلام میباشد. پیامبر(صلّی الله علیه وآله) مي‌فرمايد:«... ان لجسدک علیک حقّاً» همانا بدنت بر تو حقّی دارد (حکیمی و دیگران228/3 ). ورزش علاوه بر تقویت بنیه‌ي جسمانی، روح و روان ما را هم تقویت می کند.
انواع گوناگونی از ورزش ها برای پرکردن اوقات فراغت وجود دارد که البتّه همه ی ورزش ها با ویژگی جسمی دختران مطابقت ندارد و هم‌چنین علاقه و استعداد هر فرد نیز در انتخاب رشته ی ورزشی دخالت دارد. میتوان به ورزش هایی از قبیل شنا، دو‌میدانی، تیر‌اندازی، والیبال، بسکتبال، ورزش های رزمی و ... اشاره کرد.
بهترین روش برای انتخاب ورزش دختران، این است که اطّلاعات و آگاهی نسبت به انواع ورزش را از طریق مطالعه یا رسانههای گروهی یا مربّیان به دست آوريم تا ورزشی را که مناسب سن و جنس ماست انتخاب نمایيم تا در آینده نسبت به وظایف و نقش هایی که داريم اثر نامناسبی نداشته باشد.
زهرا گفت: فراموش کردم بگویم که ما قصد داریم در تابستان به شهرهای شمالی مسافرت کنیم. فکر می کنم سفر رفتن هم برنامه‌ي خوبی برای اوقات فراغت باشد.
مربی با لبخند پاسخ داد: آفرین بر شما! گردشگری و مسافرت در اوقات فراغت وسیله ی مناسبی جهت آرامش اعصاب و تقویت روحیه است که با دور شدن از محیط کار روزمرّه و ایجاد تنوّع در فعّالیت های روزانه و تغییر در رفتار عادی همیشگی، باعث ارضاء حس تنوّع طلبی هم میشود. سیر و سیاحت در طبیعت و فضای سبز بازدید از حوزه های مختلف کتابخانه های شهر و اماکن تاریخی، مصادیقی از گردشگری به حساب میآیند.
مربّی در آخر سخنان خود بیان کرد که من می خواهم تعدادی از برنامه ها را به عنوان پیشنهاد ارائه کنم که در صورتي كه علاقه مند بوديد در برنامه ریزی اوقات فراغت خود بگنجانید: مطالعه امر مهمّی است که قرار دادن ساعتی از اوقات فراغت خود برای آن به افزایش اطّلاعات عمومی و آگاهی شما اضافه می کند. در اثر مطالعه‌ي منابع مختلف مثل روزنامه ها و مجلّات، می توانید مجموعه ای از اشعار، سخنان آموزنده، حکیمانه و زیبا را جمع‌آوری نمایید و با سلیقه ی خود یک روزنامه دیواری یا تابلوی اطّلاع رسانی برای خانواده ی خود تهیّه نمایید؛ هم‌چنین می توانید مطالب خود را براي مجلّات و روزنامهها بفرستيد.
در اوقات فراغت از صله ی رحم و دیدار دوستان و آشنایان و کمک به والدین و دیگر اعضای خانواده فراموش ننمایید.
سخنان مربّی که تمام شد، در ذهنم غوغايي به پا شده بود. با خودم فکر میکردم چه‌قدر آسان می توان این فرصت زیاد و گران بها را از دست داد و به چه اندازه با یک برنامه ریزی دقیق، می توان از لحظه لحظه ی آن سود برد.
فهرست منابع
1-ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم: مکتبه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
2-آمدی، عبدالواحد؛ غرر الحکم و دررالکلم، قم: دارالکتاب.
3-حکیمی، محمد رضا و دیگران؛ الحیاه، قم: دلیلل ما، 1383.
4-فلسفی، محمد تقی؛ الحدیث، روایات تربیتی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1368.
5-کلینی، محمدبن یعقوب؛ کافی، قم: دارالحدیث، 1429 ق.
6-محمدی ری شهری، محمد؛ میزان الحکمه، مکتب الاعلام الاسلامی، 1367.
7-معین، محمد؛ فرهنگ فارسی، تهران: راه رشد، 1385.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 21