وقتي فراموش مي‌كنيم

بيماري آلزايمر: علائم، پيشگيري/ خانم دكتر مريم شايسته‌خوي

1/5 ساعت بود که منتظرش بودیم. به محل کارش زنگ زدیم گفته بودند1/5ساعت قبل راه افتاده است. بسیار نگران بودیم. برادرم تمام مسیر را از خانه تا محل کارش رفته و برگشته بود؛امّا از او خبری نبود. خدا می‏داند هر ساعت برایمان چقدر طول می‏کشید.

دم‌دمای غروب بود که زنگ خانه به صدا در آمد. برادرم در را باز کرد. پدرم همراه با دو پلیس پشت در بودند. پلیس توضیح داد که پدر را توي خیابان سرگردان و حیران پیدا کرده. و در آخر از کد‌پستی کارت ملّی که در جیب کتش بود آدرس منزل را پیدا کرده بودند. برادرم تشکّر کرد و با احترام پدر را به اتاقش برد. الآن پنج سال است که پدرم بیمار است. اوّل نام اشیا را فراموش مي‌کرد؛ مثلاً به جای خودکار مي‌گفت همان که با آن می‏نویسم یا به جای حوله مي‌گفت: همان که صورتمان را خشک می‏کنیم. بعد از آن کم‌کم بدتر شد و حالا به جایی رسیده که آدرس خانه و حتّی نام خودش را هم فراموش مي‌کند. او 5 سال است که مبتلا به آلزایمر شده است.

آلزايمر چيست و علايم آن كدام است؟

این بیماری علاج ناپذیر را اوّلین بار یک روان‌پزشک آلمانی به نام (آلویز آلزایمر) در سال 1906 معرّفی کرد. این بیماری که غالباً در افراد بالای 65 سال بروز می‌كند یک نوع اختلال در عملکرد مغز است که به تدریج توانایی‌های ذهنی بیمار را تحلیل می‏برد. بارزترین تظاهر آلزایمر (زوال عقل) اختلال حافظه است که معمولاً به تدریج ایجاد شده و پیشرفت می‏کند تا جایی که باعث از دست دادن حافظه و فراموش کردن اسم‌ها، آدرس‌ها و حتّی راه بازگشت به خانه‌ مي‌شود. بیمار وسایلش را گم می‏کند. پاسخ سؤالی را که چند لحظه قبل پرسیده فراموش می‏کند و مجدّداً سؤال را می‌پرسد. در خرید و پرداخت پول دچار مشکل مي‌شود. به تدریج در شناخت آشنایان، دوستان و نام بردن اسامی آن‌ها مشکل پیدا می‏کند. کم کم حسّ جهت یابی او نیز از دست می‏رود و اگر تنها از منزل بیرون رود گم مي‌شود و در موارد شدیدتر حتّی در تشخیص اتاق خواب، آشپزخانه، دستشویی و حمام در منزل خودش مشکل پیدا می‏کند.

بروز اختلال در حافظه و روند تفکّر، سبب آسیب‌رسيدن عملکردهای اجتماعی و شخصی بیمار مي‌شود و در نتیجه ممکن است سبب افسردگی، عصبانیت و پرخاشگری وي شود. از دیگر تظاهرات زوال عقل بروز توهّم و هذیان است؛ مثلاً بيمار فکر می‏کند همسایگان و پرستاران قصد دارند به وي آسیب برسانند و یا همسرش به وی خیانت کرده‌است.

از دیگر مشکلات اين بیماران این است که حتّی برای انجام کارهای شخصی‌شان نیاز به کمک پیدا می‏کنند. آن‌ها ممکن است توانایی کنترل ادرار یا مدفوع را هم از دست بدهند. ممکن است در تکلّم و یافتن کلمات مناسب مشکل پیدا کنند و در نتیجه کم حرف و گوشه گیر شوند. در موارد پیشرفته‌تر آگاهی خود را نسبت به ناتوانايی‌هایشان از دست می‏دهند و اقدام به کارهای خطر ساز می‏کنند. گاهی نیز توانایی‌های حرکتی‌ آن‌‌‌ها دستخوش تغییر شده و مكرراً تعادلشان را از دست مي‌دهند و به زمین می‏خورند.

چه اتّفاقي در مغز مي‌افتد؟

برای این‌که بدانیم در مغز چه اتّفاقی می‏افتد که باعث بروز آلزایمر یا زوال عقل مي‌شود، توضیح مختصری در مورد ساختار مغز می‏دهیم:

مغز ما از میلیون‌ها سلّول عصبی تشکیل شده‌است. هر دسته از این سلّول‌هاي عصبی با هم یک بخش را تشکیل می‏دهند و هر بخش عهده‌دار یک مسئولیت است. به عنوان مثال بخش بینایی که در ناحیه‌ي پشت سری قرار گرفته مسئول اطّلاعاتی است که از چشم می‌آید و بدین ترتیب ما تشخیص می‏دهیم که چه دیده‏ایم.

این سلول‌های عصبی برای بررسی و انتقال اطّلاعات با یکدیگر و با بخش‌های دیگر در ارتباطند. این ارتباط به صورت جریان الکتریکی کوچکی است که از یک سلّول به سلّول بعدی انتقال پیدا می‏کند؛ چون این سلول‌ها به یکدیگر نچسبیده‌اند بین آن ها یک فضای خالی وجود دارد که با یک مادّه‌ي شیمیایی مخصوص پر می‏شود که جریان الکتریکی بین سلّول‌ها را سریع‏تر و آسان‏تر می‌کند. این مادّ‌ه‌ي شیمیایی توسّط خود مغز ترشح می‏شود. با بالا رفتن سن و پیر شدن سلول‌ها ترشّح این مادّ‌ه‌ي شیمیایی کاهش می‏یابد و بدین ترتیب ارتباط بین سلول‌ها و انتقال اطّلاعات دچار مشکل می‏شود. این مشکل بیشتر از همه در بخش حافظه و خاطرات خود را نشان می‏دهد چون بیشترین ارتباطات را دارا هستند. البتّه این مسأله همیشه به علّت پر شدن سلول‌ها نیست. سکته‌ي مغزی، شوک عاطفی و ... نیز می‏تواند خطر ابتلا به این مسأله را افزایش دهد؛ هم‌چنین از دست رفتن ارتباط بین سلّول‌ها، فاسد شدن سلول‌های مغزی و مناطق مختلف عصبی، ایجاد مناطق پروتئینی خاص به نام پلاک‌های پیری در خارج از سلول‌های مغزی و رشته هایی خاص در داخل سلّول‌های عصبی، باعث ایجاد بیماری آلزایمر می‏شوند.

به نظر برخی متخصّصین، بروز آلزایمر 71% به دلایل ژنتیکی و 21% به دلایل محيطی می‏باشد. دلایل محيطی شامل نوع زندگی، نوع تغذیه، فعّالیّت‌های بدنی و...  مي‌شود.

چه بخوريم تا به آلزايمر دچار نشويم؟

در تحقيقاتی که اخیراً صورت گرفته است دیده شده مصرف برخی مواد غذایی مي‌تواند باعث کاهش و یا حتّی جلوگیری از بروز آلزایمر شود. مواد غذایی چون: ماهی (قزل‌آلا، ساردین) به دلیل دارا بودن اُمِگا سه، سیب به دلیل دارا بودن آنتی اکسیدان، زردچوبه به دلیل دارا بودن رنگ‌دانه‌ای که مانع رسوب پروتئین در مغز می‏شود، گردو (سرشار از امگا 3)، بادام، روغن زیتون، اسید فولیک، لوبیای سویا و رژیم غذایی سرشار از سبزیجات، میوه، غلّات،کمی ماهی و بسیار کم لبنیات و گوشت می‏تواند در کاهش بروز آلزایمر مفید باشد.

درمان بيماري آلزايمر

در حال حاضر درمان بیماری آلزایمر بیشتر شامل درمان‌های علامتی، درمان اختلالات رفتاری و داروهای کاهنده‌ي مسیر پیشرفت بیماری می‏باشد و درمان قطعی برای خود بیماری وجود ندارد. ایجاد شرایط محیطی مناسب برای بیمار، خصومت نکردن با وی، تغییر ندادن محلّ زندگی و وسایل بیمار، عدم حضور افرادی که باعث بی‏قراری و اضطراب وی مي‌شود، ماساژ، موزیک ملایم، معطّر کردن وی، ورزش سبک، کارهايی چون کشیدن علف‏های هرز باغچه و... مي‌تواند باعث آرامش بیمار و کاستن از پرخاشگری و بی‏قراری وی شود.

آلزایمر رایج‏ترین شکل زوال عقل است معمولاً پس از گذشت 5 تا 10سال از بروز علايم بيماري، به دنبال ناراحتی‏های تنفّسی، مرگ اتّفاق می‏افتد.

روز 21 سپتامبر یا 30 شهریور به عنوان روز جهانی آلزایمر شناخته می شود. شعار سال 2008 در این روز این بود.

No time to lose ؛یعنی زمانی برای تلف کردن نداریم.

به امید آن که همه در سلامت کامل باشند و عمر، این سرمایه‌ي گران‌قدر را عزیز بدارند و در گذران آن لحظه‏ای را به هدر ندهند.