آثار باور به معاد در زندگی اجتماعی

  زهرا صادقیان

در اعتقاد به معاد، عاملی به نام اندیشه‌ی فنا، وجود خارجی ندارد و مرگ، پایان حیات نیست؛ بلکه دریچه‌ای به سوی جهان ابدی است. چنان‌که حضرت علی(ع) فرموده‌اند: «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّا خُلِقْنَا وَ إِيَّاكُمْ لِلْبَقَاءِ لَا لِلْفَنَاءِ، وَ لَكِنَّكُمْ مِنْ دَارٍ إِلَى دَارٍ تُنْقَلُونَ» (مجلسی، بحارالانوار، 1404ق، ج68، ص264)؛ ای مردم ما و شما برای بقا و پایداری آفریده شده‌ایم نه برای فنا و نابودی. لیکن شما از سرایی به سرای دیگر منتقل می‌شوید.

* پرورش فضایل اخلاقی

ارشاد و راهنمایی از سوی علمای اخلاق هرچند در پرورش فضایل اخلاقی مؤثّر است ولی راهنمایی آنان از دایره‌ی سخن و مذاکره‌ی دوستانه فراتر نمی‌رود. باور به معاد، فضیلت‌های اخلاقی مانند انسان دوستی، دستگیری از درماندگان و... را در انسان زنده می‌سازد. قرآن کریم به این نکته اشاره می‌کند و یکی از صفات منکران معاد را بی‌تفاوتی نسبت به تهی دستان و بی‌مهری نسبت به یتیمان می‌داند: «أَ رَأَيْتَ الَّذي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ* فَذلِكَ الَّذي يَدُعُّ الْيَتيمَ* وَ لا يَحُضُّ عَلى‏ طَعامِ الْمِسْكين» (ماعون/ 3-1).

* در امنیت اجتماعی

متأسّفانه رهبران شرق و غرب هنوز به ارزش مبانی مذهبی در تأمین عدالت اجتماعی پی نبرده‌اند و هر روز برای رسیدن به امنیت و عدالت اجتماعی نظام‌های مادی را گسترش داده و تشکیلات پلیسی و نظامی خود را توسعه می‌دهند در صورتی که هزینه‌هایی را که در این موارد مصرف می‌نمایند، در تحکیم مبانی دینی و گسترش فضایل اخلاقی و ریشه‌کن کردن برنامه‌های ضدّ انسانی مصرف کنند به اهداف انسانی خود زودتر نائل می‌آیند. حفظ امنیت اجتماعی در جامعه در سایه‌ی اعتقاد به معاد، میسّر خواهد بود. قرآن می‌فرماید: «وَ نَضَعُ الْمَوازينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً» (انبیاء/47)؛ و ما ترازوهای عدل را برای روز قیامت خواهیم نهاد و ستمی به هیچ نفسی نخواهد شد.

* در برخورد با سیاست مداران

باور به معاد می‌تواند آن‌چنان قدرتی به انسان ببخشد که او را در مقابل قدرت‌های بزرگ به مقاومت و ایستادگی وادارد چنان‌که ساحران که قبلاً چشم به سکّه‌ی دربار فرعون داشتند به خاطر ایمان به خدا و معاد پس از چند لحظه کارشان به جایی رسید که با کمال آرامش به فرعون گفتند: «إِنَّما تَقْضي‏ هذِهِ الْحَياةَ الدُّنْيا» (طه/ 72)؛ هر کاری می‌خواهی انجام بده زیرا زور تو بیش از دنیا نیست. «قالُوا لا ضَيْرَ إِنَّا إِلى‏ رَبِّنا مُنْقَلِبُونَ» (شعراء/50) مهم نیست ما به سوی خدای خود برمی‌گردیم.

راستی ایمان به معاد در یک لحظه چه غوغایی در روح این افراد به وجود آورد که زندگی این جهان و زور فرعون و تمام سکّه‌ها و پاداش‌هایی را که تا چند لحظه پیش برای آن‌ها مهم‌ترین مسأله جلوه می‌کرد به هیچ انگاشتند و با کمال خونسردی می‌گفتند: زور تو همین دنیای ناچیز است.

در عرصه‌ی دفاع و جنگ

قرآن کریم می‌فرماید: «... قالَ الَّذينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّه...» (بقره/ 249)؛ کسانی که ایمان به ملاقات خدا و روز قیامت داشتند گفتند: پیروزی مربوط به جمعیت زیاد یا کم نیست و ما باید به دشمن حمله کنیم و به وظیفه‌ی الهی خود عمل کنیم؛ زیرا خداوند با صابران است.

  روحیه‌ی رزمی بستگی کامل به نوع دیدها و جهان بینی‌ها دارد. رزمنده‌ای که آینده‌ی خود را زندگی ابدی و بهشت و همسایگی رسول خدا(ص) می‌داند با رزمنده‌ای که قتل خود را نابودی و پوچی می‌داند، قابل مقایسه نیست. قرآن نسبت به کسانی که در رفتن به جبهه، سستی نشان می‌دهند می‌فرماید: «أَ رَضيتُمْ بِالْحَياةِ الدُّنْيا مِنَ الْآخِرَةِ» (توبه/38)؛ آیا به جای آخرت به دنیا راضی شدید؟

 منابع

* قرآن کریم

1. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول اکرم…)، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، 1382.

2. جوادی آملی، عبدالله، معاد در قرآن، قم، اسراء، 1384.3.           

3. طباطبایی، محمّد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه‌ی محمدرضا صالحی کرمانی و محمّد خامنه، قم، بنیاد علمی و فکری طباطبایی، 1364.

4. مجلسی، محمّدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404ق.