آیا برای ظهور حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وقتی تعیین شده است؟/ رحیمی شعرباف
از آسیب های فرهنگ مهدویت آن است که بعضی به دنبال تعیین زمان برای ظهور هستند، در حالی که زمان ظهور بر مردم مخفی است و در روایات پیشوایان دینی از تعیین وقت برای آن به شدت نهی شده است و وقت گذاران را دروغ گو شمرده اند.1این امر دلایل متعددی دارد که در ادامه به آن می پردازیم:
الف ـ تعیین وقت با فلسفه ی غیبت سازگاری ندارد.
یکی از آثار مهم انتظار که برای مردم بسیار سازنده است امیدواری است و تعیین وقت برای ظهور حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با این مسأله سازگاری ندارد به دو دلیل:
اولاً: اگر در زمان تعیین شده حضرت ظهور پیدا نکنند افراد دچار یأس و ناامیدی شده، علاوه بر آن در اصل ظهور دچار تردید می شوند.
ثانیاً: چنان چه برای ظهور حضرت زمانی تعیین شود اگر در آینده ای نزدیک نباشد، به طور طبیعی افراد دچار سکون و رکود می شوند به بهانه ی این که هنوز تا ظهور فاصله است. آمادگی لازم برای ظهور را کسب نمی کنند. در روایات نیز به این نکته اشاره شده:
فضیل بن یسار از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده: در پاسخ این پرسش که آیا برای قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وقت وجود دارد؟
حضرت فرمودند: کسانی که برای این امر وقت تعیین کنند دروغ می گویند. آن حضرت سه مرتبه این سخن را تکرار کردند.
سپس فرمودند: زمانی که موسی (علیه السلام) قومش را برای رفتن به قراری که با پروردگارش داشت ترک کرد به آن ها وعده داد تا سی روز دیگر بر گردد اما زمانی که خداوند 10 روز بر آن افزود، قومش گفتند: موسی خلف وعده کرد، پس گمراه شدند؛2 و اگر در آینده ی دور باشد، شخص دچار سخت دلی می شود و چه بسا بیشتر مردم از اسلام بر می گشتند. در این رابطه روایت امام کاظم (علیه السلام) گویای مطلب است. حضرت فرمودند:
اگر به ما گفته می شد: امر ظهور قائم (علیه السلام) تا دویست یا سیصد سال دیگر واقع نمی شود دل ها سخت می شد و بیشتر مردم از اسلام بر می گشتند؛ اما گفتند: این امر به شتاب پیش می آید و چه نزدیک است تا دل های مردم الفت گیرد و فرج نزدیک احساس شود.3
بنابراین ما موظفیم همه ی تلاش خود را متوجه اصل قضیه ی انتظار فرج کرده، شادابی، نشاط و امید را در خود و دیگران حفظ کنیم و پیوسته متذکر وظایف منتظران شویم و از پرداختن به اموری که زیان برای این امر داشته باشد مثل تعیین وقت خودداری کنیم.
ب ـ امر ظهور بر مبنای روایات، ناگهانی است
در بسیاری از روایات ما این نکته مورد تأکید قرار گرفته که ظهور حضرت همانند قیامت ناگهانی و غیر منتظره فرا می رسد از جمله روایتی از امام هشتم علی بن موسی الرضا (علیه السلام):
«اما این که چه زمانی ظهور می کند؟ پدرم از پدرش و ایشان از پدرانش نقل کرد که وقتی به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) گفته شد: «قائم از فرزندانت کی ظهور خواهد کرد؟ آن حضرت در جواب فرمود: «مثل ظهور او همانند ساعت قیامت است که خداوند درباره ی آن فرمود: هیچ کس جز او نمی تواند وقت آن را آشکار سازد. در آسمان ها و زمین سنگین است و این امر اتفاق نمی افتد مگر به صورت ناگهانی».4
این دستور از روایات از یک سو هشداری است به شیعیان که در هر لحظه آماده ی ظهور حضرت حجت باشند و از سوی دیگر تذکری است به همه ی کسانی که در پی تعیین وقت ظهورند.
ج ـ زمان ظهور سری از اسرار الهی است
با توجه به مطالبی که بیان شد این احتمال که زمان ظهور را تنها خداوند متعال می داند تقویت می شود. البته می توان گفت که علم اهل بیت به علم الهی متصل است و گذشته و آینده در دست آن هاست. ولی ائمه اجازه ی آشکار ساختن وقت ظهور را برای دیگران نداشته اند، زیرا عده ای در حفظ اسرار الهی و کتمان آن ها اراده ی ضعیف دارند و نمی توانند آن را حفظ نمایند؛ لذا حکمت دیگری که می توان برای آشکار نبودن وقت ظهور بیان کرد این است که امکان دارد در صورت معلوم بودن وقت ظهور این سرّ فاش شود و دشمنان از آن آگاهی یابند و با برنامه ریزی هایی که می توانند برای مقابله با قیام آن حضرت داشته باشند سدّ راه ظهور گردند. لذا در روایات آمده ناگهانی بودن ظهور نقش بسزایی در پیروزی حضرت ایفا می کند، به گونه ای که هرگونه فرصت را از دشمنان می گیرد و این مسأله با تعیین وقت ظهور سازگاری ندارد.5
لذا در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است:
«ای پسر نعمان! به راستی عالم نمی تواند به هرچه اطلاع دارد تو را آگاه سازد، پس عجله نکنید. به خدا سوگند که سه بار این امر فرج نزدیک شد و شما آن را پخش کردید و لذا خداوند نیز آن را تأخیر انداخت. به خدا سوگند که نزد شما سری نیست مگر آن که دشمنان شما به آن از شما آگاهترند». 6
د ـ مخفی بودن زمان ظهور برای امتحان مردم
امتحان مردم در آخر الزمان حکمت مخفی داشتن علم به وقت ظهور حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از ایشان است؛ تا منتظران واقعی تشخیص داده شوند؛ چرا که تنها راهی که میزان عبودیت افراد را مشخص می کند همین امتحان است.
خداوند در سوره ی هود آیه ی 7 می فرماید:
«وَ هُوَ الَّذِي خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»
«خداوند آسمان ها و زمین را آفرید... تا شما را بیازماید که عمل کدام یک از شما بهتر از عمل دیگران است».
امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: «به خدا سوگند آن جریان اتفاق نخواهد افتاد تا این که از هم تمیز داده شوند و بررسی گردند تا آن جا که جز کم ترین افراد شما باقی نماند».7
ـ با توجه به شرایط کنونی جهان آیا زمینه برای ظهور حضرت فراهم است؟
برای تحقق امر فرج حضرت ولی عصر حداقل چهار شرط باید فراهم شود هرگاه این چهار شرط با هم وجود داشته باشند، امر ظهور هم اتفاق خواهد افتاد. این مسأله را با مثالی روشن می کنیم: اگر شخصی بخواهد نماز بخواند باید شرایطی برای او فراهم شود؛ مثل: پاک بودن بدن، پوشش کافی در نماز و... اگر همه ی شرایط فراهم باشد، مثلاً وقت هنوز داخل نشده باشد، شخص نمی تواند نماز بخواند. لذا هرگاه همه ی شرایط جمع شود، نماز بر شخص واجب می شود.
برای امر ظهور هم باید چهار شرط فراهم شود: 1ـ قانون جامع و کاملی که حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آن را برای مردم پیاده کنند. 2ـ وجود رهبر آگاه و توانمند و الهی 3ـ یارانی که بتوانند حضرت را در این امر خطیر یاری نمایند و آماده ی جان فشانی باشند. 4ـ پذیرش عمومی مردم جهان برای برپایی عدالت واقعی.
به یقین دو شرط اول محقق است، اما تشخیص این که آیا سایر شرایط فراهم شده یا نه بسیار دشوار است. به واقع ما نمی دانیم شمار یاران امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کامل شده است یا خیر؟ و نمی دانیم آیا مردم آمادگی کامل برای پذیرش حکومت عدل امام زمان را دارند یا حاضر به همکاری و فداکاری هستند یا نه؟ مردم باید از حکومت های غیر الهی حاضر و ایسم های بشری خسته شوند و به این نتیجه برسند که فقط در سایه ی دین و رهبر الهی می توان به امنیت و آرامش و سعادت رسید و باید خواستار عدالت باشند و برای برپایی آن باید تلاش و کوشش کنند. مردم باید بدانند که خداوند سرنوشت آن ها را به نوع انتخابشان مرتبط کرده است.
«إِنَّ اللّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ» 8؛ «به درستی که خداوند آن چه را برای قومی است تغییر نمی دهد مگر آن که خودشان را تغییر دهند».
پس آن چه برای ما مهم و کاربردی است، شناخت وظیفه و حرکت صحیح در جاده ی انتظار است و ما باید عمل خود را اصلاح کنیم و در وفای به عهدی که با خدا بسته ایم، ثابت قدم باشیم. امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می فرمایند:
«اگر شیعیان ما در اجتماع به وفای عهد خود پایدار باشند، ظهور به تأخیر نمی افتد».
و نیز فرمودند: «وَ اَکثَروا الدّعاء بِتَعجیلِ الفَرَج»9؛ «برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید».
در پایان سخنی از آیه الله بهجت نقل می کنیم:
«امیدوارم خداوند برای یک مشت شیعه ی مظلوم، صاحب شان را برساند؛ زیرا در عالم چنین سابقه ای نداشته و ندارد که رئیس و رهبری از مریدان و لشکرش این قدر غیبت طولانی داشته باشد. چه باید گفت؟ معلوم نیست تا کی! در تمام امت های گذشته، غیبت مقدر شده است ولی در هیچ امتی، چنین غیبتی با وقت نامعلوم غیر مقدر اتفاق نیفتاده است. ما مسلمانان، امتحان خود را با پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و یازده امام (علیه السلام) در زمان حضورشان پس داده ایم؛ اگر این یکی هم ظاهر می شد لابد به قربانش می رفتیم. کسانی که در زمان ائمه (علیهم السلام) به بنی امیه و بنی عباس گرایش داشتند، مگر دیوانه بودند؟ آنان از میان دو راه دین و دنیا، دنیا و ضد آخرت را انتخاب کردند و هنوز مناصب (پست ها) آنان برای ما عرضه نشده تا امتحان خود را پس بدهیم».10
و در جای دیگری ایشان عرض می کنند: «با کمال دوستی ما نسبت به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور او نه به حرف بنده است و نه به حرف شما».11
پی نوشت ها:
1ـ حائری پور، یوسفیان و بالادستیان، نگین آفرینش، بنیاد فرهنگی مهدی موعود، 1387، ص207.
2ـ شیخ طوسی، الغیبه، ص425 این روایات با عبارات مختلف از امام صادق (علیه السلام)، امام باقر (علیه السلام)، امام زمان (علیه السلام) نقل شده است کمال الدین، ج2، باب 45؛ «اما ظهور الفرج فانه الی الله ذکره و کذب الوقاتون».
3ـ اصول کافی، ج1، ص369.
4ـ کمال الدین، ج2، ب 35؛ بحار، ج51، ص154.
5ـ علی اصغر رضوانی، وظایف ما در عصر غیبت، انتشارات مسجد مقدس جمکران، 1386، ص61.
6ـ بحارالانوار، ج75، ص289.
7ـ سید رضی سیدنژاد، وظایف شیعیان در زمان غیبت امام عصر، انتشارات تهذیب، 1386، ص105.
8ـ بحارالانوار، ج53، ص176.
9ـ رک: جمعی از محققین مرکز تخصصی مهدویت، مهر آفتاب، ناشر بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، 1388، ص196.
10ـ محمد تقی امیدیان، امام زمان در کلام آیه الله بهجت، ص63 به نقل از 600 نکته ، ص173.
11ـ همان، ص67.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 13