با آغاز زمستان و کوتاه تر شدن روزها علایم این بیماری تشدید می شود/ مترجم: ملیحه تراب پور
مگی دخترکی دبیرستانی بود که سال سوم دبیرستان را با انرژی فراوان آغاز کرد. او در امر تحصیل و انجام تکالیفش هیچ مشکلی نداشت و پس از مدرسه نیز در فعّالیت های فوق برنامه بسیاری شرکت می کرد امّا پس از مدّتی به تدریج کم حوصله شد و در انجام تکالیفش احساس ضعف کرد؛ به طوری که به سختی درس می خواند و سر کلاس حاضر می شد. هنگام درس دادن معلّم تمرکز حواس نداشت و تنها کاری که پس از مدرسه انجام می داد خواب بود. نمراتش به تدریج افت کرد و دیگر در فعّالیت های کلاسی شرکت نمی کرد. حتّی با این که دختر بسیار دقیق و وقت شناسی بود، حالا دیگر به زحمت سر موقع از خواب بیدار می شد؛ در طول زمستان اکثر روزها یا غایب بود و یا با تأخیر سر کلاس حاضر می شد.
والدین او در ابتدا تصور می کردند او به خاطر ضعف بدنی این چنین شده است و در این مورد بسیار نگران بودند تا این که با آمدن فصل بهار او دوباره سر حال شد و با انرژی تمام به زندگی عادی بازگشت. امّا این اتّفاق فقط همان یک بار پیش نیامد، بلکه هر سال با آمدن فصل زمستان مگی دوباره همان حال و اوضاع را داشت تا این که او را نزد یک پزشک بردند و او تشخیص داد مگی به نوعی افسردگی به نام پریشانی فصلی یا همان SAD مبتلا شده است به طوری که با آغاز فصل زمستان و کوتاهتر شدن روزها به طور بارزی علایم این افسردگی را تجربه می کند و با بازگشت بهار و طولانی تر شدن روزها، این علایم در اوکمرنگ شده و زندگی اش حال و هوای طبیعی خود را از سر می گیرد.
علایم و نشانه ها
علایم SAD نیز همانند شکل های دیگر افسردگی می تواند خفیف، متوسّط یا شدید باشد. با این تفاوت که این علایم فقط در فصل زمستان اتّفاق می افتد. علایم خفیف تر اختلال کمتری در میزان توانایی فرد برای حضور در فعالیت های روزمره به وجود می آورد، در حالی که هر چه میزان این علائم بالاتر می رود فرد بیشتر توانایی های خود را از دست می دهد و اثرات آن مخرّب تر می شود.
علائم SAD می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تغییر در حالات و رفتار: یعنی احساس غمزدگی، کج خلقی، زودرنجی یا احساس یأس و ناامیدی و پوچی در اکثر ساعات روز به مدت دست کم دو هفته به صورت گرایش به افزایش خود انتقادی و بروز حساسیت بیشتر نسبت به انتقاد دیگران و غالباً غمگین و گریان بودن.
- عدم احساس لذّت، نارضایتی از خود و احساس گناه.
- خستگی و کوفتگی غیر عادی و غیر قابل بیان.
- افزایش خواب بیش از حدّ
- میل شدید به مصرف کربوهیدرات های ساده، نظیر موادّ غذایی شیرین و قنددار و گرایش به پرخوری که منجر به افزایش وزن در طول زمستان می شود.
- بروز اختلال در تمرکز حواس: که در نمرات دانش آموزان خود راه نشان می دهد.
- کاهش مشارکت در برنامه های گروهی و گریز از جمع گرایی.
لذا مسائل و مشکلات ناشی از بروز SAD نظیر کسب نمرات پایین تر از حد معمول، کاهش انرژی برای مشارکت در فعالیت های گروهی، عدم تمرکز حواس و... می تواند تأثیر بسزایی در پایین آمدن میزان اعتماد به نفس، احساس یأس و ناامیدی، انزواطلبی و کاهش انگیزه در فرد شود، به خصوص زمانی که وی نداند این تغییرات به وجود آمده در انرژی، حالت و انگیزه ی وی از کجا نشأت گرفته است.
عامل بروز SAD
اعتقاد بر آن است که SAD در نتیجه ی پاسخ مغز به کاهش نور دریافتی از آفتاب به وجود می آید، امّا دلیل این که این پدیده چرا و چگونه اتفاق می افتد هنوز به اثبات کامل نرسیده است.
نظریه های موجود مرتبط با عوامل بروز SAD بیشتر بر نقش مؤثّر نور خورشید بر تولید هورمونهای اصلی مغز که موجب تنظیم چرخه های هفتگی خواب، انرژی و تعادل حالات روحی می شوند، استوار است. ملاتونین و سروتونین دو عنصر شیمیایی هستند که به طور طبیعی در بدن تولید می شوند و عموماً این گونه تصور می شود که در بروز علائم SAD نقش قابل تأمّلی دارند.
ملاتونین یا همان عنصر مربوط به خواب هنگامی بیشتر ترشّح می شود که هوا تاریک و یا روزها کوتاهتر است. افزایش تولید ملاتونین می تواند باعث خواب آلودگی و سستی بدن شود. تولید سروتونین نیز با قرار گرفتن در معرض نور خورشید، افزایش می یابد. کاهش سطح سروتونین با میزان ابتلا به افسردگی ارتباط مستقیم دارد؛ لذا افزایش تولید آن در بدن به عدم بروز افسردگی کمک شایانی می کند. در پاییز و زمستان که روزها کوتاه تر و ساعت های تاریکی هوا بیشتر می شود سطح تولید ملاتونین افزایش و سطح تولید سروتونین نیز کاهش می یابد و همین امر سبب ایجاد شرایط بیولوژیکی بروز افسردگی می شود.
سنّ ابتلا به SAD
تقریباً از هر صد نفر، شش نفر پریشانی فصلی یا همان SAD را تجربه می کنند. اگرچه SAD بر کودکان و نوجوانان هم اثر می گذارد امّا متداولترین سنِّ ابتلا به آن در جوانانی دیده می شود که معمولاً در ابتدای رده ی سنّی بیست سال قرار دارند. میزان ابتلای زنان به SAD نیز همانند شکل های دیگر افسردگی تقریباً بیش از چهار برابر مردان است. البتّه مواردی نظیر شرایط بیولوژیکی، وضعیّت شیمیایی مغز، تاریخچه ی خانوادگی، محیط و تجربیات زندگی نیز ممکن است زمینه و قابلیت ابتلای برخی از افراد به SAD و انواع افسردگی را افزایش دهد.
میزان شیوع SAD از ناحیه ای به ناحیه ی دیگر متفاوت است، به طوری که درجه ی ابتلا به آن در افرادی که در مناطق جغرافیایی مرتفع تر زندگی می کنند، بسیار بیشتر از سایرین است. بررسی حاکی از آن است که هر قدر منطقه ی زندگی افراد از خط استوا دورتر باشد میزان ابتلای آنان به SAD بیشتر خواهد بود. بدین ترتیب اگر افرادی که هر ساله در فصل زمستان مبتلا به SAD می شوند به مناطقی با عرض جغرافیایی کمتر و ارتفاع پایین تر سفر کنند دیگر علائم مربوط به SAD را تجربه نخواهند کرد زیرا در آن مناطق میزان نور خورشید در طول زمستان بیشتر است. با این وجود، افراد بسیاری هم هستند که هرگز پریشانی فصلی را تجربه نمی کنند؛ حتّی اگر ساکن مناطقی باشند که طول روزهای آن در زمستان کوتاهتر است. البتّه دلیل این که چرا بعضی از افراد در این زمینه مستعدترند هنوز به طور کامل به اثبات نرسیده است.
شیوه های درمانی SAD
این شیوه ها بسته به میزان و شدت علائم SAD متفاوت است که در این جا به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
افزایش نور گیری از خورشید
بنا بر آن چه که گفتیم افرادی که دچار علایم نسبتاً پایین SAD هستند، توصیه می شود در طول روز ساعات بیشتری را بیرون از خانه بگذرانند تا نور بیشتری به آن ها برسد. آن ها می توانند به ورزش های هوازی یا پیاده روی های منظّمِ روزانه بپردازند.
نور درمانی
از این شیوه برای درمان افرادی که به علائم شدیدتر SAD مبتلا هستند استفاده می شود به طوری که فرد روزانه نزدیکِ مدّت 45 دقیقه جلوی جعبه یا قاب ویژه ای که از خود نور ساطع می کند می نشیند و به این طریق نوری مشابهِ نور خورشید به بدنش می رسد. زمان انجام این روش معمولاً صبح است و فرد می بایستی با چشمان باز، مقابل جعبه بنشیند (البتّه نباید به نور خیره شود) زیرا در این شیوه ی درمانی به منظور اثرگذاری بیشتر، نور باید از طریق شبکیه ها جذب بدن شود. بدین طریق پس از چند روز یا چند هفته علائم SAD به راحتی بهبود خواهند یافت.
دارو درمانی
دارو درمانی را معمولاً در ترکیب با گفتار درمانی و نور درمانی قرار می دهند گاهی هم تجویز دارو به طور جداگانه به دستِ پزشک معالج صورت می گیرد. داروهای ضد افسردگی سبب تنظیم و متعادل ساختن سطح سروتونین و دیگر انتقال دهنده های عصبی مغز می شود. بنابراین به منظور اثرگذاری بهتر اگر در حال مصرف داروی دیگری نیز هستید، حتماً آن را به پزشک اطلاع دهید زیرا مصرف بعضی از داروها با هم از نظر پزشکی موجب اختلال در درمان می شود.
گفتار درمانی
این شیوه با تمرکز بر اصلاح افکار و احساسات منفی مرتبط با افسردگی به فرد کمک می کند تا از آن حال و هوای تنهایی و انزوا طلبی بیرون آید و شرایط خود را بهتر درک کند و بیاموزد. و امّا آن چه والدین باید در خصوص فرزند مبتلای خود انجام دهند :
به او کمک کنید تا با شرایط فعلی خود کنار بیاید و آن را بپذیرد.
ü در طول دوره ی درمان او را همراهی کنید.
ü او را به انجام ورزش های روزانه و پیاده روی تشویق کنید و در صورت امکان خودتان نیز همراهش شوید.
ü زمان های بیشتری را با او سر کنید. تماشای یک فیلم یا حتّی خوردن یک عصرانه با هم می تواند بسیار کارساز باشد.
ü صبور باشید و انتظار نداشته باشید علائم خیلی فوری از بین بروند.
ü با اطّلاع معلّم مدرسه، در انجام تکالیف کلاسی به او کمک کنید زیرا همان طور که گفته شد کاهش تمرکز و انرژی در انجام کارها یکی از ویژگی های بارز این عارضه است.
ü به برنامه غذایی مناسب و خواب منظّم او توجّه کامل داشته باشید.
www.kidshealth.com