دی ان ان evoq , دات نت نیوک ,dnn
جمعه, 10 فروردین,1403

رساله الذهبیّه


رساله الذهبیّه

میراث علمی امام رضا (علیه السّلام) در علم پزشکی/ طاهره رحیم پور ازغدی، مدرّس دانشگاه آزاد اسلامی نیشابور


مقدمه

شالوده ی پزشکی اسلامی را باید در برخی احادیث نبوی درباره ی طب جستجو نمود که به تدریج بر گرد این احادیث شاخه ای از علم پزشکی به نام «الطب النّبی» شکل گرفت.[1]

اندیشمندان شیعی بر اساس روایات معصومین (علیهم السّلام) از سده ی دوم هجری تألیف کتاب های پزشکی را آغاز نمودند و به تدریج به جایگاه های بلندی در این علم دست یافتند.[2]

لازم به ذکر است طب اسلامی در سده ی سوّم هجری در نتیجه ی ترکیب آثار دانشمندان یونانی، ایرانی و هندی با «طب النّبی» وارد حوزه علوم اسلامی گردید.[3]

رساله الذّهبیّه منسوب به امام رضا (علیه السّلام) یکی از گران بهاترین مواریث اسلامی در دانش پزشکی است. البتّه تألیفات دیگری چون «الفقه الرضوی»، «صحیفه الرضا»، «محض الاسلام و شرایع الدّین»، «پاسخ مسائل ابن سنان» و «علل ابن شاذان» نیز به امام رضا (علیه السّلام) منسوب شده است که در واقع حاصل نظریات و افکاری است که امام در پاسخ پرسش کنندگان بیان فرموده اند و فقط «الرساله الذهبیّه» را می توان با اطمینان به آن حضرت منسوب نمود.[4]

 

علّت نگارش رساله الذهبیّه فی الطّب

طبق اسناد تاریخی، در یکی از جلسات علمی که امام رضا (علیه السّلام) جمعی از پزشکان و فیلسوفان نیشابور از جمله «یوحنّا بن ماسویه طبیب» و «جبرائیل بن بختیشوع طبیب» و «صالح بن سلهمه هندی فیلسوف» حضور داشتند از دانش پزشکی مطالبی چون طبایع چهارگانه و منافع و مضارّ اغذیه توسّط مأمون و حاضران بیان شد.[5]

امام رضا (علیه السّلام) در این مجلس ساکت بودند به همین سبب مأمون پرسید: ای ابوالحسن درباره ی موضوعی که امروز مطرح است، شما چه می فرمایی؟ امام به او فرمود: «در این باره نظریاتی دارم که صحّت آن ها را از طریق تجربه و به مرور زمان شناخته ام اضافه بر آگاهی هایی که گذشتگانم به من داده اند و چیزهایی که هر انسانی باید آن ها را بداند و در ترک آن ها معذور نیست، من این نظریّات و تجربیّات را با آن چه شناخت آن در این زمینه مورد نیاز است، گردآوری خواهم کرد.»

پس از این، مأمون طبق نامه ای از امام خواست که به وعده ی خود وفا کند؛ پس امام هشتم، کتابت رساله را آغاز نمودند. ایشان این رساله را حدود سال 201 هـ . ق برای مأمون فرستادند. در این زمان دانش پزشکی براساس علوم تجربی، دوران اوّلیه ی خود را می گذراند و هنوز پایه های علمی نداشت.

 

بررسی رساله الذّهبیّه فی الطّب

رساله الذهبیّه از نظر محتوایی مطابق با درک مردم آن زمان و به طور مختصر مشتمل بر رشته هایی از علوم پزشکی چون علم تشریح ، زیست شناسی (بیولوژی) اندام شناسی (فیزیولوژی) و میکروب شناسی (باکتریولوژی) و بهداشت می باشد.

در این رساله مطالبی در مورد علم شیمی، علم تغذیه و علوم مرتبط با علم پزشکی ارائه شده است و اکنون یک نسخه از آن در کتابخانه ی علاّمه عسکری در سامرّا با روایت محمّد بن حسن بن محمّد بن نوفلی وجود دارد.[6]

در ارزشمندی این رساله همین بس که مأمون عباسی، کسی که همیشه سعی در مخدوش کردن شخصیت علمی امام رضا (علیه السّلام) داشت، دستور داد رساله را با طلا نوشته، در خزانه ی دارالحکومه نگهداری کنند.

او در ستایش این رساله می گوید: من در رساله ی پسر عمّ ادیب و دانشمند حبیب و منطقی طبیب که در اصلاح ابدان و چاره جویی در برابر مرگ و نگه داشتن حدّ طعام است نگریستم و آن را در غایت کمال و برترین بخشش و انعام یافتم،... این رساله شایسته ی صیانت و نگهداری و دارای اعتبار است. حکیمی است که می توان بر آن اعتماد کرد و رایزنی که بدو باید مراجعه کرد...، این رساله از خانه های کسانی بیرون آمده که مردم احکام پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مصطفی را از آنان می گیرند و سینه ها از آنان شفا می یابد و... من این رساله را بر خواصِّ دانایان و پزشکان و صاحبان تألیف و شماری از پژوهشگران و ناموران در حکمت عرضه داشتم، همه آن را ستودند و پر ارج و گران قدر دانستند و به علوّ مرتبه ی مصنّف آن اعتراف و صحّت آن را تصدیق کردند.

 

شرح های رساله الذهبیّه

بسیاری از علماء و اندیشمندان بر این رساله شرح نوشته اند که شاید آخرین آن ها شرح دکتر عبدالصاحب زینی است که مطالب رساله را با تازه ترین اکتشافات علمی مقایسه و تطبیق داده و در سلسله انتشارات «ملتقی العصرین» چاپ کرده است. اسامی برخی از شرح ها بر رساله ی ذهبیّه چنین است:

1ـ ترجمه الذهبیّه از محمّد باقر مجلسی (خطی در کتابخانه سید حسن صدر در کاظمیه)؛

2ـ عافیه البریه فی شرح الذّهبیّه از میرزا محمّد هادی فرزند صالح شیرازی در کتابخانه ی سیّد حسین همدانی در نجف اشرف)؛

3ـ شرح طبّ الرّضا از مولی نوروز علی بسطامی؛

4ـ ترجمه الذّهبیّه از محمّد بن محمّد بدیع رضوی (خطی در کتابخانه ی شیخ علی اکبر نهاوندی در خراسان)؛

این رساله در سی صفحه در مجموعه آثار کنکره ی امام رضا (علیه السّلام) نیز به چاپ رسیده است.

 

پی نوشتها:

[1] . ابن حبیب ، مختصر فی الطب، مادرید، چاپ آلوارت و مرالس، 1992، ص78.

[2] . آقا بزرگ طهرانی در کتاب الذریعه حدود پانصد اثر پزشکی از دانشمندان شیعی را نام می برد.

[3] . اولین ترجمه ی متون پزشکی توسّط ماسرجویه یهودی در دوران مروان اول صورت گرفت. رک: سرگین ، تاریخ نگارشهای عربی، 3/277.

[4] . محمد جواد فضل الله، تحلیلی از زندگانی امام رضا (علیه السّلام)، ترجمه محمد صادق عارف، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، 1387، ص199.

[5] . محسن امین عاملی ، اعیان الشیعه ، بیروت ، دارالتعارف للمطبوعات، 1406، 2/143-144.

[6] . طب الرضا ، مجموعه انتشارات «ملتقی العصرین» ، شماره 2، ص 130.

شماره نشریه:  شمیم نرجس شماره 10


تعداد امتیازات: (0) Article Rating
تعداد مشاهده خبر: (1490)

نظرات ارسال شده

هم اکنون هیچ نظری ارسال نشده است. شما می توانید اولین نظردهنده باشد.

ارسال نظر جدید

نام

ایمیل

وب سایت

تصویر امنیتی
کد امنیتی را وارد نمایید:

Escort