میان زن و شوهر همدلی و همکاری باشد یعنی یکدیگر را در راه خدا حفظ و تواصی به حق کنند.
نقش خانواده در تعالی اعضا/ استاد شایسته خو /تنظیم: عالمه هاشمی
خانواده، نهادی اجتماعی است که پس از تشکیل باید مراحل تحکیم و تعالی را به خوبی طی کند و پر و بالی باشد برای اوج گرفتن اعضای خود و رسیدن و رساندن آنها به کمالات و ملکات عالیه.
با این تعریف، روشن میشود که اعضای خانواده نسبت به رساندن یکدیگر به تعالی، مسئولیت و نقش ویژهای دارند. از همین روست که در اسلام یکی از وظایف سرپرست خانواده یعنی مرد، مراقبت اخلاقی و ایمانی از اعضای خانواده بیان میشود. آن جا که در قرآن میفرماید: «قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْليكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ» (تحریم/ 6)؛ ای کسانی که ایمان آوردید خود و خانوادههایتان را حفظ کنید از آتشی که هیزمش مردم و سنگها هستند.
امام صادق میفرمایند: «لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ- يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً جَلَسَ رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ يَبْكِي وَ قَالَ أَنَا عَجَزْتُ عَنْ نَفْسِي كُلِّفْتُ أَهْلِي فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ
حَسْبُكَ أَنْ تَأْمُرَهُمْ بِمَا تَأْمُرُ بِهِ نَفْسَكَ وَ تَنْهَاهُمْ عَمَّا تَنْهَى عَنْهُ نَفْسَكَ» (الکافی، ج5، ص62)؛ زمانی که این آیه نازل شد یکی از مسلمانان به گریه افتاد و گفت: من از این که خودم را از آتش محفوظ بدارم، ناتوانم پس چطور خانوادهام را حفظ کنم؟ پیامبر
فرمودند: همین مقدار کافی است که آنان را امر کنی به کارهایی که خودت مأموریت داری و نهی کنی از کارهایی که خودت باید ترکشان کنی.
البته این وظیفه، وظیفهای یکسویه نیست بلکه زن هم باید مراقب ایمان و عقیده و اخلاق همسرش باشد. اگر زن متوجه شود که همسرش مرتکب حرامی میشود، بر او واجب است که با رعایت مراتب، همسرش را نهی از منکر و امر به معروف نماید.
اساساً همدلی و همکاری میان زن و شوهر به همین است. یعنی باید یکدیگر را در راه خدا حفظ و تواصی به حق کنند. به همین ترتیب اگر مرد هم این احساسها را به نوع دیگری نسبت به همسرش داشت، باید بداند که او اولین کسی است که باید همسرش را حفظ کند. البته این امر و نهی باید با محبت، خوش زبانی، منطق، حکمت و تدبیر همراه باشد نه با بداخلاقی و ترشرویی و قهر و سرزنش.
به هر حال هر دو باید مراقب یکدیگر باشند (ر.ک: مطلع عشق، ص61).
البته این حفظ کردنها و مراقبتها در اولین مرحله هستند. مرحلهی بعدی آن است که زن و مرد یکدیگر را نسبت به انجام مستحبات و ترک مکروهات تشویق و کمک کنند که البته روشن است که نقش زن در این میدان، بسی پررنگتر از مرد است. چراکه زن با قدرت خلاقیت، زبان نرم و کشش عاطفیاش میتواند هم در امور مادی و دنیوی بر مرد حکم براند و هم در امور اخلاقی و معنوی.
به این ترتیب زن میتواند با محبت و عاطفهی سرشارش علاقهی مرد را به عبادت و مطالعهی کتابهای مذهبی تحریک کند. او میتواند با انجام مستحبات، الگویی برای همسرش باشد یا با اهمیت دادن به نماز اول وقت، قرائت قرآن و دعا او را نیز به این امور تشویق نماید.در این صورت است که اعضای خانواده احساس مودّت، سکونت و امنیت میکنند.
باید دانست که امر به معروف و نهی از منکر در محیط خانواده دارای شیوهها و شاخصهها و تدابیر خاصی است که در ادامه اجمالاً مورد بررسی قرار میدهیم.
1. فرد خاطی را از خطا جدا کنیم.
این یکی از قوانین مهم در مسائل تربیتی خانواده است. این که همواره منکر را مورد انتقاد قرار دهیم نه شخص انجام دهنده را. به این ترتیب برائت خود را از منکر اعلام نمودهایم بدون این که به سلامت روانی شخص خاطی، آسیبی وارد کرده باشیم. انتقاد از شخص معمولاً همراه با تحقیر و سرزنش خواهد بود که به هیچ وجه اثر سازندهای ندارد.
2. الگو باشیم.
سعی کنیم تصویری عملی از امر به معروف و نهی از منکر در ذهن دیگران باقی بگذاریم. پدر و مادری که به نماز جماعت اهمیت میدهند، از دروغگویی میپرهیزند و به حقوق دیگران احترام میگذارند راه خیر و سعادت را به روی فرزندان و اهل خانه میگشایند.
3. خوبیها را پر رنگ کنیم.
نباید ابتدائاً روی منکر انگشت بگذاریم بلکه پس از بیان خوبیها و استعدادها و سابقههای درخشان، گریزی هم به منکر بزنیم. چنان که قرآن در مذمت شراب، ابتدا منافع آن را بازگو میکند.
4. گاهی چشمانمان را ببندیم.
یکی از دلایل انجام خلاف این است که انسان احساس کند در خانواده یا جامعه، آبرو و کرامت ندارد؛ عذرش پذیرفته نیست یا کسی به او اعتماد ندارد. این احساس حقارت و بیآبرویی او را به هر گناهی میکشاند. علت بروز چنین مشکلاتی چیست؟ چه کنیم که اطرافیانمان به این حد نرسند؟
اسلام میفرماید گاهی انسان باید خود را به غفلت بزند و تظاهر کند که متوجه ارتکاب خطا نشده است تا از این طریق کرامت و شخصیت افراد آسیب نبیند. البته باید دانست که تغافل در امور جزئی و شخصی کاربرد دارد.
5. همهی عیبها را لیست نکنیم.
اگر از چند موضوع ناراحت هستیم بهتر است اولویتبندی کنیم و به تدریج تذکر دهیم. تلنبار کردن همهی عیبها روی هم نتیجهای جز نارضایتی و خشم نخواهد داشت. اسلام در طول 23 سال دستورات خود را به مردم اعلام نمود.
6. خوبها را بشناسانیم.
میتوانیم با معرفی چهرههای موفّق و تجلیل از آنها، گرایش به خوبی را در فرزندانمان ایجاد نماییم و در مقابل با تحقیر انحرافات و نفرین بر منحرفین، بذر نفرت از بدیها را در دل آنان بکاریم.
این روشها برای قرار دادن خانواده در مسیر معروف بسیار کارساز و اثرگذار است. میتوانیم با شرکت در مراسم معنوی و مذهبی یا برگزاری آن در منزل، اجرای برنامههای قرآنی در ماه رمضان و کارهای دیگر در جهت الگوسازی برای خانواده قدم برداریم.
علاوه بر آنچه گفته شد خانواده میتواند با استفادهی صحیح از ایام فراغت، تفریحهای خانوادگی، شرکت دادن فرزندان در مسابقههای علمی و ورزشی، تهیهی کتابخانه در منزل، حضور در مساجد و اماکن زیارتی، نصب تابلوهای اخلاقی در خانه، دادن مسئولیتهای حساس به فرزندان و تشویق عملکردهای خوب اعضا در تعالی خود نقش ویژهای ایفا کند.
کلام خود را با گوهری از معارف نبوی به پایان میرسانیم که فرمود:
«مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَراً فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ أَضْعَفُ الْإِيمَانِ» (عوالی اللئالی، ج1، ص431)؛ هر کس از شما منکری را دید، باید آن را تغییر دهد با دستانش، اگر نتوانست با زبانش و اگر نشد با قلبش و این نهایت درجهای ایمان است.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 35