آنچه بیش از همهی این ویژگیها از یک زن، زن فاضله میسازد، قدرت تشخیص است. بانو طاهایی در چه موقعیتی از فضای اجتماعی کشور در مشهد و در شرایط رژیم طاغوت و همچنین بعد از انقلاب تشخیص میداد که الان باید کار در خارج یا داخل کرد یا باید کار فقهی کرد یا کار عرفانی و... .
دکتر فرهمندپور
همایش «بانوی بافضیلت استاد طاهایی» به مناسبت سالگرد ارتحال بانوی عالمه استاد طاهایی، مدیر و مؤسس مدارس علمیهی نرجس (س) سراسر کشور هر ساله با هدف شاخص سازی اندیشهای و رفتاری در جامعهی زنان و آشنایی نسل امروز با اندیشه و سبک زندگی بانوان فاضله، برگزار میگردد. در سال 96 این همایش با پنجاهمین سالگرد تأسیس مکتب نرجس (س) مشهد، مصادف گردید که با محوریت سیرهی استاد طاهایی با حضور اساتید، طلاب و فرهیختگان علمی برگزار شد. سخنرانی خانم دکتر فرهمند پور (استاد دانشگاه و مشاور سابق امور بانوان وزارت کشور) یکی از برنامههای این همایش بود که گزیدهای از این سخنرانی که با محوریت سیرهی استاد طاهایی است؛ در ادامه میآید.
بصیرت در تشخیص تکلیف
ما در عرصهی علوم دینی و مفاهیم و محتواهای دینی به شدت نیازمند آموزشهای روشی هستیم. یعنی کسانی روش را میدانند ولی محتوا ندارند اما برخی روش را نمیدانند ولی محتوا دارند. جایی که بشود هر دو را تلفیق کرد مهم و کلیدی است. از روش تحلیل محتوا استفاده کردم که به ویژه برای کار در متون دینی بسیار کارآمد و مؤثر است. در این روش، متون را بر اساس محتوا کدگذاری نموده و میزان اهمیت بخشهای خاص آن محتوا را تعیین میکنند که این روش برای فهم عمق روایات استفاده میشود. تمامی زیارت نامههای مربوط به بانوان خاص را استخراج کردم حتی آن ها که مشهور نیستند، زیارت نامههای حضرت زینب (س) و معصومه (س) و خدیجه (س) را با روش تحلیل محتوا خواندم تا ببینیم بر کدام ویژگیهای این بانوان تأکید بیشتری شده است و وزن بیشتری دارد. در مرحلهی بعد ویژگیهایی که به هم نزدیک است را در یک محور قرار دادم و به تعداد فاکتور کمتری رسیدم و خواستم ببینم کدام ویژگی بیشترین وزن را در معرفی بانوان خاص و ممتاز در حوزهی باورهای اسلامی دارد؟ میخواستم نشان دهم که بانویی مثل بانو طاهایی چقدر به آن ویژگیها نزدیک است. طبعاً شما خواهید گفت که اولین ویژگی این بانوان، ایمان آنها است. اما یادمان باشد ایمان امری است مقرون به تشکیک و هویت آن قابل کشف در همین ویژگیهاست. ایمان از دل این ویژگیها کشف میشود. این تعبیر قرآن که میفرماید: «یا ایها الذین آمنوا» به همان مقوله اشاره دارد. ایمان این افراد در قالب همین مصادیق معلوم میشود. ایمان ما به میزان شباهت و نزدیکی به آن ویژگیها قابل ارزیابی است. به لحاظ وزن و کثرت و توجه و تأکید در مصادیق، آن چه که در پرداختن به معرفی این بانوان خاص، اهمیت بالاتری دارد، بصیرت است. گاهی میگوید فهیم، گاهی عالم و گاهی بصیر اما همهی اینها تحت عنوان قدرت تشخیص، قابل ذکر است. این بانوان یکی از پراهمیتترین ویژگیهایشان بصیرت در تشخیص تکالیفشان بوده است. عجیب است که فهم و بصیرت این قدر مهم است. تشخیص این که در لحظه چه تکلیفی داریم. اساساً هیچ نسخهی عمومی قابل انطباق برای همهی افراد و همهی شرایط نداریم.
قدرت تشخیص تکلیف
حالا در یک ماتریس چند بُعدی که شرایط به یک نقطه میرسد، امکانات و تهدیدها و مسائل اجتماعی و سیاسی و... به جایی میرساند که باید در آن نقطه تصمیم گرفت تکلیف چیست؟ این ویژگی است که از فاطمهی زهرا (س)، فاطمهی زهرا (س) میسازد. زنان اصولاً در موقعیت انتخابهای متکثرتری قرار میگیرند. شکل تکالیف زنان و مردان خیلی متفاوت است. اینکه در یک لحظهی تاریخی برای خودش و جامعه تصمیم بگیرد که اولویت او در خانه است یا جامعه. این لحظه برای فرد فرد افراد متفاوت است. در زمان جنگ و صلح و در زمان بچه داشتن یا نداشتن و... ولیّ زمان چه انتظاری دارد؟ این متغیرهای چند بعدی در یک نقطه به هم میرسد که آن لحظه به فاطمهی زهرا (س) میگوید تو برو علی بماند و به زینب کبری (س) میگوید بمان وقتی امام تو دارد میرود. امیرالمؤمنین (ع) باید سکوت کند و در آن لحظه فاطمه (س) فریاد بکشد. سیدالشهداء (ع) باید کشته شود ولی زینب کبری (س) باید بماند. در اشهر روایات خانم فاطمهی زهرا (س) 18 ساله به شهادت رسید اما فاطمهی معصومه (س) در 28 سالگی دوشیزه است. این یعنی زنی تشخیص دهد در این لحظه از تاریخ وظیفهاش چیست. فاطمهی معصومه (س) در چه شرایطی زندگی میکرد که دوشیزه ماند و دوشیزه از دنیا رفت و حضرت زهرا (س) در چه ماتریسی بود که در 18 سالگی، 5 فرزند داشت.
آنچه بیش از همهی این ویژگیها از یک زن، زن فاضله میسازد، قدرت تشخیص است. بانو طاهایی در چه موقعیتی از فضای اجتماعی کشور در مشهد و در شرایط رژیم طاغوت و همچنین بعد از انقلاب تشخیص میداد که الان باید کار در خارج یا داخل کرد یا باید کار فقهی کرد یا کار عرفانی و... . بانو همایونی نقل میکردند از قول بانو امین که در یک دست کفگیر داشتم و در دست دیگر اسفار ملاصدرا میخواندم. بانو طاهایی هم همین است که هیچ کدام از مسئولیتها او را از دیگری غافل نمیکند. یعنی آن هایی که به جایی رسیدند در قدم اول به بصیرت رسیدند. ممکن است بگوید ما را با عالمهی غیرمعلمه مقایسه نکنید باید گفت از هر مسیری به تشخیص برسید فرقی نمیکند؛ علم لدنی یا تعلیم.
بانوان بصیر و باتقوا
ویژگی دوم که برای بانوان بصیر ذکر شده است، تقواست. تقوا یعنی عمل بی بهانه و بیتوجیه به آن چه من براساس بصیرت و درک دینی خودم به تکلیف بودن آن پی بردهام. بنابراین تقوا وقتی تقواست که بر اساس آگاهی باشد. این تقوا نه تنها متأثر از بصیرت است که مؤثر بر بصیرت است. آیه میگوید: «الذین جاهدوا فینا...» یعنی نه تنها بصیرت باید تقوا افزا باشد که تقوا موجب بصیرت افزایی میشود«اتق الله یعلمکم الله». آیا ما به هرچه میدانیم عمل میکنیم؟ بعضی میگویند تا وقتی ندانم برای چه باید نماز بخوانم، نماز نمیخوانم. قرآن میفرماید: اتفاقاً عمل موجب یقین میشود. چرا خداوند برای افزایش اطمینان قلبی ابراهیم حجابها را کنار میزند؟ چرا خداوند کاری میکند که دل ابراهیم قرص شود؟ چون او مطابق بصیرت خود عمل میکند. «و من یتق الله یجعل له مخرجا» خدا مسیر خروج از گرهها را یاد میدهد و این مال کسی است که علم دارد و به آن چه میداند عمل میکند. مشکل ما ندانستنها نیست مشکل ما عمل نکردن به دانستههاست. اول دانستن و بعد عمل کردن. بعضی چیزها خیلی مهم هستند ولی چون دم دست هستند نمیبینیمشان. آیت الله بهجت در توصیه به افراد از نماز اول وقت به عنوان کار کلیدی یاد کردند. کدام از ما نمیدانیم که رهبری فرمودند: «چیزی که گاهی نیمه شب خوابی را از چشمان من میبرد مسائل فرهنگی است». این که ما تکلیف را تشخیص بدهیم و به آن عمل نکنیم یعنی ما آدمهای بیتقوایی هستیم.
بندهای نسوان زندان کشور نیازمند مشاورهی دختران طلبهی ماست. مراکز نگهداری زنان آسیب دیده، مراکز تردد زنان ویژه، اینها همه حضور شما را میخواهد. رهبری در موضوع آسیبهای اجتماعی که راهنماییهایی به افراد میکنند، فرمودند: «حدیث انا و علی ابواه هذه امه در مورد ما مسئولین نظام صادق است». جوانی که دچار آسیب اجتماعی میشود آیا این حس را داریم که او مثل دختر خودمان است؟ من در مقابل کار زشت در جامعه چه تکلیفی دارم؟ آیا اگر بیشتر کار میکردم یکی از هزاران آنها کم نمیشد؟ امام صادق (ع) فرمودند: «مؤمن را از طول رکوع و سجود تشخیص ندهید از وفای به عهد و صدق گفتارش تشخیص دهید». مملکت دست ما امانت است، بچه های مردم امانت هستند. بانو طاهایی این طور فکر میکردند که به این مقام رسیدند.
صبر و سعه صدر
سومین ویژگی، صبر است؛ صبر بر سختیِ تقواورزی. یعنی پای هزینههای عمل خود بایستیم. صبر در قالب سعهی صدر. ما اولین کاری که میکنیم میخواهیم دیگران را شکل خودمان کنیم اما بانو طاهایی صبر کردند و در ابتدای امر سعی نکردند همه را مثل خودشان کنند. حد اعلای این سه ویژگی، فاطمهی زهرا (س) است. در حد پایینتر آن، حضرت خدیجه (س) و حضرت زینب (س) و حد نازلتر نزدیک به زمان ما، بانو طاهایی است. من یک ملاک دست خودم و شما دادم. حجت بر ما تمام است. اگر قرار باشد کاری کنیم، بمانیم و مؤثر باشیم. من باید جوابگو باشم چون میتوانستم از این که هستم بیشتر باشم و نیستم.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 37