تنبلی؛ سدّ راه تولید

مریم سالاری مقدم     

کار و تلاش از منظر اسلام جایگاه مقدس و والایی دارد. همچنين فرهنگ کار در سیره‌ي اهل بیت ع از نمود ويژه‌اي برخوردار است به طوری که بر اساس روايات تاريخي، اغلب آنان در گرمای تابستان حجاز، به باغبانی و کشاورزی مشغول بوده‌اند.

وقتي سخن از كار و تلاش به ميان مي‌آيد، موضوعي به نام تنبلی نيز مطرح مي‌شود كه باعث رخوت و سستی و فقدان انگیزه و عدم تلاش می‌شود. از اين رو پرداختن به این بحث اهمیت ويژه‌اي پيدا می‌کند.

مي‌دانيم كه تولید یکی از سیاست‌ها و مقررات کلی اسلام در زمینه‌ي هدایت اقتصادی به شمار رفته و فعال‌ترین عامل درآمد و توسعه‌ي اقتصادی است که از مشارکت سرمایه و نیروی کار پدید می‌آید. به عبارت دیگر تولید در «ایجاد چیز سودمند» خلاصه شده و از به کارگیری دو نوع سرمایه‌ي خدادادی و اندوخته‌ي انساني حاصل می‌شود. بخشی از سرمایه‌های خدادادی در وجود و توانمندی‌های بالفعل و بالقوه‌ي خودِ انسان متجلی است و بخشی دیگر در گوشه و کنار آفرینش و طبیعت در اختیار انسان قرار گرفته است (طاهری، 1391، ص 58). بنابراین انسان‌ها باید با شناخت ظرفیت‌های وجودی خود به دنبال کار و تولید مولد باشند.

البته تولید و کارآفرینی موانع مهمی بر سر راه دارد. موانعی همچون فقدان سرمایه، وجود قوانین دست و پاگیر اداری، ناآشنایی با بازار کار، عدم یادگیری حرفه و فن خاص و... اما بی‌تردید تنبلی و کاهلی یکی از موانع مهم کارآفرینی و تولید محسوب می‌شود که انسان را از تلاش و کوشش برای ایجاد کسب و کار مناسب باز می‌دارد.

تنبلی و سستی و رخوت در انسان موجب می‌شود تا انگیزه‌ي مناسب برای تولید در او شکل نگیرد. انسان‌های کارآفرین انسان‌های باانگیزه‌ای هستند که مدام در حال تلاش و یادگیری‌اند هرچند بارها شکست بخورند.

مقام معظم رهبری^{(دام ظله)} در این‌باره می‌فرمایند:

«ما باید فرهنگ کار و تولید و تلاش را ترویج کنیم؛ این روحیه‌ی نشستن و ثروت بادآورده را انتظار کشیدن باید از بین برود. این را نباید ترویج کنیم» (سخنرانی مقام معظم رهبری در تاریخ 4/2/98).

در واقع تنبلی موجب می‌شود انسان در اولین شکست، از ادامه‌ي راه باز ماند و آن کار را پیگیری نکند. در صورتی که در شرح حال انسان‌های بزرگ آمده که بارها شکست خورده اما ناامید نشده و دوباره با تغییر ابزار و شیوه‌ها به موفقیت‌ رسیده‌اند. پس عمل، هنگامى بارور و نتيجه‏بخش است كه ادامه پيدا كند. عملى كه زمانى شخص عامل به آن برخيزد و زمانى ديگر آن را فروگذارد، فايده‏اى براى او ندارد و تنها بر ناتوانى او مى‏افزايد چرا كه ترك عمل گاه به تنبلى ‏و نوميدى مى‏انجامد، همان گونه كه ادامه دادن آن سبب شادى و شور و نيرو و تلاش‏ مى‏شود.

در این زمینه اميرالمؤمنين ع فرموده است: «من يعمل يزدد قوّة، من يقصّر في العمل يزدد فترة»؛ هر كس به ‏كار برخيزد، نيرومندتر مى‏شود و هر كس در كار كوتاهى كند، سستى او افزايش پيدا مى‏كند (حکیمی، 1380، ج 1، ص592).

و نير: «سستى و تنبلى، آخرت را تباه مى‏كند» (بروجردی، 1386 ق، ج22، ص159).

امام صادق ع نیز فرموده‌اند: «تنبلى و سستى، دشمن كار و عمل است» (همان).

افراد پرتلاش و با پشتکار در جهت انجام دادن هر چه بهتر امور می‌کوشند و از کار کردن برای رسیدن به هدف خود لذت می‌برند. آنان برای رسیدن به هدف، از موانع نمی هراسند، به سخنان بیهوده و مأیوس‌کننده‌ي اطرافیان اهمیت نداده و خستگی به خود راه نمی‌دهند و موانع اداری، سنگ‌اندازی‌ها، شکست‌های مکرر و... نمي‌تواند آنان را از رسیدن به هدف بازدارد.

اگر مردم کشوری خواهان شکوفایی اقتصاد و بهتر شدن وضعیت اقتصادی خود هستند، باید اینگونه باشند. همانگونه که برخی از کشورها همچون کُره با تکیه بر تولید داخلی و تلاش مضاعف، توانستند اقتصاد خود را سر و سامان داده و جزء کشورهای موفق دنیا در این زمینه باشند.

منابع

1. بروجردی، آقاحسین؛ منابع فقه شيعه (ترجمه جامع أحاديث الشيعة)، تهران، فرهنگ سبز، 1386.

2. حکیمی، محمدرضا و دیگران؛ الحیاه، ج 1، ترجمه احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1380.

3. سخنرانی مقام معظم رهبری در تاریخ 4/2/98.

4. طاهری، سید محمود؛ الزامات و ضرورت‌های تولید ملی، کار و سرمایه ایرانی، اشارات (مجموعه مقالات ویژه‌ي سال تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه‌ي ایرانی)، 1391.