تدبیر پاییز

 معصومه مصطفوی نژاد

تغییر فصول چهارگانه که باعث ايجاد تحوّلاتي در همه‌ی موجودات، جانداران و نباتات و حتی جمادات می‌شود، حکمت‌های زیادی دارد. بنابراین هر موجودي باید خود را برای رويارويي با تغییرات فصول آماده کند تا جسمش هم از ضررهای این تغییرات محفوظ باشد و هم از منافع آن بهره‌مند شود و آن‌ها را کامل‌تر کند.

فصل پاییز دومین فصل معتدل سال است كه بلافاصله پس از فصل گرما می‌آید. بنابراين بدن انسان که در تابستان ذخيره­ي چربی‌اش آب شده دوباره احتیاج ضروری به جمع کردن مواد چربی دارد زيرا اين مواد مولّد حرارت هستند. باید با خوردن غذاهای مناسب چربی مورد نیاز را ذخیره کرد تا برای مقابله با سرمای زمستان و تحمل تلاش و کار زیاد مجهز شود در این راستا باید از انواع غذاهای اصلی و میوه‌های خوب مثل انگور و انار و خرماهای تازه که دارای فواید زیادی هستند بهره­مند شد (رک: مرتضی عسکری، صص39-37).

امام رضا(علیه‌السلام) در مورد فصل‌های چهارگانه در رساله‌ی خود* شرح مبسوطی در خصوصیات هر فصل و خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های لازم و نوع ورزش مربوط به آن فصل و بالاخره توضیحات کامل و دقیقی درباره‌ی کارهای بدنی و روحی و حفظ بهداشت در فصول چهارگانه بیان کرده‌اند. در این نوشتار، بخشي از سخنان حضرت در اين­باره بیان مي شود.

ماه اوّل پاییز (ایلول) 30 روز است، هوا پاکیزه می‌شود، تسلّط سودا قوی می‌گردد و آشامیدن مسهل بد نیست. البته (مسهلات نباید مداوم مصرف شود)، خوردن شیرینی‌ها برای حفظ تعادل خون و خوردن گوشت‌های معتدل مثل گوسفند یک­ساله و بزغاله سودمند است، از خوردن گوشت گاو و زیاده‌روی در خوردن گوشت کبابی و سرخ کرده و افراط در حمام باید پرهیز کرد (مقصود در گرم‌خانه رفتن (مثل سونا) و شستن با آب داغ است که چربی پوست را برطرف کرده و روزنه­هاي آن را کاملاً باز می‌نماید و بدن را آماده‌ی تنفّس بیشتر می‌کند، است). گرچه این عمل ذاتاً خوب است امّا در اوّل پاییز که هوا مسموم می‌باشد ضررش از منفعتش بیشتر است و این مطلب را تأثیر سوئی که هوای پاییز بر برگ درختان می‌گذارد، روشن می‌سازد (رک: نصیرالدین امید صادقی، صص53-54).

ماه دوم، (تشرین اول) 31 روز است، در این ماه باید از فصد(حجامت و خون­گيري) و نوشیدن داروها پرهیز کرد. خوردن گوشت پروار چرب و انار میخوش نافع است. خوردن میوه بعد از طعام، مفید است. گوشت با حبوبات و ادویه‌جات مصرف شود (کمال السید، ج1، ص391).

ادویه‌جاتی مثل فلفل، زردچوبه، دارچین، میخک، گلپر و... علاوه بر خواصّ غذایی دارای اثر ضدّ عفونی هم هستند و از این جهت خوردن آن‌ها با گوشت برای جلوگیری از عفونت بسیار مفید است و همین‌طور حبوبات علاوه بر آن‌که سرشار از مواد سفیده‌ای است، دارای باکتری‌هایی نیز می‌باشد که به کمک آن‌ها ازت کاملاً جذب می‌شود و پخت گوشت با حبوبات از اثر ضدّ جذب ازت توسّط گوشت جلوگیری می‌کند و نیز چاشنی‌هایی مثل سرکه، غوره، آلوچه، گوجه­فرنگی، سماق، رب انار و آبلیمو و... نیز توصیه شده که با گوشت و غذا مصرف شود. در این ماه از نوشیدن آب باید کم کرد و به فعّالیت اعضا و جوارح افزود تا غدد ترشّحی عرق به کار افتد و از بروز انواع خارش و اگزما جلوگیری شود و با فعّالیت بدنی بیشتر مقابله با سرمای خارجی ممکن شود.

ماه آخر (تشرین آخر) سی روز است. نوشیدن آب هنگام شب نهی شده، از رفتن به حمّام باید کم کرد و اوّل هر صبح جرعه‌ای از آب گرم نوشیدن مصلحت است، از خوردن کرفس و نعناع و تره­تیزک باید اجتناب کرد. (کرفس و نعناع اگرچه از سبزیجات مقوّی هستند ولی از نظر آن که خواب‌آور نیز می‌باشند و اعصاب را تسکین می‌دهند خوردن آن‌ها بر ضعف و کسالت می‌افزاید، تره­تیزک فشار خون را پایین می‌آورد و از این جهت در آخر پاییز که قاعدتاً خون فشاری زیاده از حد لازم ندارد مصلحت نیست.

آشامیدن آب گرم در صبح به صورت ناشتا ضربان قلب را شدید می‌کند و یک نوع هیجان در اعصاب و مجاری خون پدید می‌آورد و نیز امعا و احشا را نرم کرده، اشتها را زیاد و کار هضم را تسهیل می‌کند (رک: نصیرالدین امیر صادقی، صص161-165).

فهرست منابع

1. طب الرضا (طب و بهداشت از امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام)، ترجمه نصیرالدین امیر صادقی، چاپ سوم، 1387، انتشارات جواهری.

2. الطریق الی الخراسان، کمال السید، ج1.

3. طب الرضا و طب الصادق (طب و درمان در اسلام)، تحقیق علّامه مرتضی عسکری، ترجمه­ ي کاظمی خلخالی، انتشارات فؤاد، سلسله مباحث طب اسلامی در دانشگاه رضوی، بهار89.

4. www.razaviteb.ir