نقش زنان در بیداری اسلامی

استاد مائده رضايي

بیداری اسلامی پدیده‌ای عظیم و دو مرحله‌ای است که در مرحله‌ي نخست در پی استیلای استعمار غرب و شرق بر کشورهای مسلمان از نیمه‌ي دوم قرن بیستم با هدف بازگشت به اسلام و فرهنگ آن آغاز گشت؛ امّا این مرحله با حاکمیت مزدوران و دست‌نشانده‌های استعمار، سرکوب شد و مرحله‌ی دوم از انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی آغاز گشت و هم‏زمان با استقرار نظام حکومتی اسلامی در ایران، انقلاب‌ها و جنبش‌های اسلامی در سایر کشورهای اسلامی چون کشورهای حاشیه‌ي خلیج فارس، پاکستان، افغانستان و کشورهای شمال آفریقا رخ داد امّا متأسّفانه با تحریک استعمارگران و به دست حاکمان مزدور و مستبد سرکوب گردید و حاکمان به ستمگری خود ادامه دادند و جمهوری اسلامی ایران تحت فشارها، مشکلات عدیده‌‏ي سیاسی، اقتصادی و ... از سوی بیگانگان قرار گرفت. امّا خوش‏بختانه با رهبری با کفایت بنیان‌گذار آن امام خمینی و پس از آن امام خامنه‌ای در مقابله با استعمار و پیاده کردن قوانین و احکام اسلام ناب محمّدی ادامه یافت و توانمندی اسلام را در اداره‌ی عزّتمند جوامع اسلامی، بلکه بشری، هم پای پیشرفت‌های علم و فن‌آوری ثابت کرد.

این شکوفایی از یک سو و گسترش استبداد و ظلم حاکمان مستبد کشورهای اسلامی از سوی دیگر، باعث آغاز مرحله‌ي دوم بیداری اسلامی در خاورمیانه گشت و چنان که شاهدیم، مزدوران استعمار علی‌رغم حمایت‌های اربابان غربی خود، یکی پس از دیگری به دست مردم خود به جهنّم روانه می‌شوند. صدام حسین، حسنی مبارک، معمّر قذّافی و ...

آن‏چه که در این بیداری در پیروی از علمای اسلام دیده‏ها را به سوي خود جلب کرده، حضور گسترده‌ي زنان مسلمان با حجاب برتر اسلامی، در تظاهرات اعتراض آمیز است که شعارهای اسلامی سر می‌دهند و چون مردان مبارز، زندانی یا شهید می‌گردند.

مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان مسلمان تازگی ندارد و به تقلید از زنان غربی و بر مبانی لیبرالیستی صورت نمی‌گیرد، بلکه پیشینه‌ای به قدمت ظهور اسلام داشته و با پیروی از الگوهای زنان مبارز مسلمان و بر مبانی اعتقادی دین مبین اسلام بوده و از معارف ناب کتاب آسمانی جاودان آن، قرآن کریم و سنّت نبی اکرم (صلّي الله عليه و آله) و اهل بیت (عليهم السّلام) تغذیه می‌گردد.

احساس مسئولیت زن مسلمان نسبت به اوضاع جامعه و ایفای نقش در اصلاح آن برخاسته از نگرش قرآن کریم به جایگاه زن است.

 جایگاه زن در قرآن کریم

الف-همساني با مرد

1-در آفرينش: از منظر قرآن، زن در آفرینش از نفس واحده خلق شده: «يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها»(نساء/1) پس همتای مرد است و این همتایی در نحوه‌ی تأثیرگذاری بر جامعه، وحدت شرایط را نیز می‌طلبد که در آیه‌ي 35 سوره‏ي احزاب به آن اشاره شده است: « إِنَّ الْمُسْلِمينَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتينَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقينَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرينَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعينَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقينَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمينَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظينَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاكِرينَ اللَّهَ كَثيراً وَ الذَّاكِراتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظيما» (احزاب/35).

2-در شرايط تأثيرگذاري: در این آیه مبانی و شرایط تأثیرگذاری مطلوب برای مرد و زن به طور یکسان بیان شده است: تسلیم احکام خدا بودن، ایمان به خدا، عبادت او، راستی در گفتار و کردار، صبر و مقاومت در سختی‌ها، خداترسی، مشارکت اقتصادی در رسیدگی به نیازمندان و عمران جامعه، روزه‌داری و احساس هم‏دردی با فقرا، عفّت و پاک دامنی و یاد و احساس پایدار و پیوسته‏ي حضور خدا.

جالب است که این آیه در پاسخ به توقّع اسماء بنت عمیس از تمجید زنان در قرآن، نازل شد: ابو علی فضل بن حسن طبرسی در تفسیر مجمع البیان نقل کرده است که مقاتل بن حیّان گفت: «وقتی اسماء بنت عمیس به همراه شوهرش جعفربن ابیطالب از حبشه بازگشت، نزد زنان رسول خدا رفت و پرسید: آیا درباره‌ی ما زنان آیه‌ای از قرآن نازل شده است؟ گفتند: نه. اسماء نزد رسول خدا (صلّی الله علیه و اله) رفت و با آهنگ انتقادآمیز گفت: ای رسول خدا! زنان باخته‌ و ضرر کرده‌اند. پیامبر (صلّی الله علیه و اله) فرمود: چرا؟ عرض کرد: زیرا مانند مردان تمجید نشده‌اند». این‏جا بود که خداوند این آیه را نازل کرد (فضل طبرسي،560/8).

3-در لزوم اصلاح جامعه: از دیگر شرایط همسان زن و مرد همكاري در سازندگي جامعه از طريق فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر است که بر دوش هر دو جنس نهاده شده و از شا‏خصه‌هاي ایمانی آنان به شمار آمده است: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَر»(توبه/71).

این فریضه عامل سازنده‌ي افراد جامعه و بزرگترین قیام ها و تحوّلات سیاسی و اجتماعی در طول تاریخ اسلام بوده است. به موجب این فریضه، زن موظّف است که نقش تربیت و اصلاح جامعه را داشته باشد.

ب-محور تربيت

اصولاً از نگاه قرآن زن نقش محوری را در تربیت افراد خانواده و در نتیجه جامعه دارد. اگر خداوند قوام اجتماعی و اقتصادی جامعه را بر عهده‌ی مرد نهاده است، قوام تربیتی آن را بر دوش زن گذاشته زیرا زن کانون عاطفه در عالم هستی است.

قرآن کریم از زناني نام می‌برد که در جایگاه محوری مهندسی ایمانی و اخلاقی جامعه‏ی بشری قرار گرفته‌اند: « وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لي‏ عِنْدَكَ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ وَ نَجِّني‏ مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ وَ نَجِّني‏ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمينَ .وَ مَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتي‏ أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فيهِ مِنْ رُوحِنا وَ صَدَّقَتْ بِكَلِماتِ رَبِّها وَ كُتُبِهِ وَ كانَتْ مِنَ الْقانِتين» (تحريم/12-11).

 ج- توانمندی در مديريت كلان سیاسی

 زن از توانمندی اداره‏ی سیاسی جوامع بزرگ و کشورداری نیز برخوردار است. قرآن کریم برای نمونه از بلقیس ملکه‏ی سبا نام می‌برد که با ایمان خود به سلیمان نبی، نمونه‌ی مدیریت سیاسی برتر گشت. زنی که به جای مقابله با رهبر الهی با اقدام و تصیمیم صحیح به او ایمان آورد و خود و کشورش را از هلاک دنیوی و اخروی نجات داد (نمل/44-19).

 -زن در سیره‌ی بزرگان صدر اسلام

نقش کلیدی زن در زمینه‌های تربیتی، عاطفی، حراست از فضای سیاسی و اجتماعی در سیره‌ی زنان بزرگ صدر اسلام کاملاً مشهود است. برای نمونه می‌توان از حضرت خدیجه(علیهاالسّلام) همسر نبی اکرم (صلّی الله علیه و اله) نام برد.

ام‌ّا‌لمؤمنین خدیجه با حمایت‌های مالی، عاطفی، سیاسی و از همه مهم‌تر ایمانی از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و اله) کلنگ جامعه اسلامی را در حجاز زد و با تولّد فاطمه (علیهاالسّلام) ادامه‏ی دودمان پاک و راه نبی مکّرم اسلام (صلّی الله علیه و اله) را تضمین کرد. زنی که سوره‌ی ضحی در شأن او نازل شد «و وجدک عائلاً فأغنی»(ضحي/7) و خدا با ثروت خديجه، پيامبر اكرم (صلّی الله علیه و اله ) را براي كمك به نيازمندان و پيشبرد اسلام بي‌نياز كرد (مغنيه، ج7، ص579).

فاطمه (علیهاالسّلام) که از نظر عاطفی چون مادری مهربان به مراقبت و حمایت رسول خدا (صلّی الله علیه و اله) همّت گماشت و مفتخر به کنیه‌ي "امّ ابیها" از سوی حضرت ختمی مرتبت شد. زنی که در کنار رادمرد جهان علی بن ابی‌طالب (علیه‏السّلام) تا حد ایثار دیگران حتّی اسیر کافر، بر خود پیش رفت و سوره‌ي دهر در شأن او و خانواده‏اش نازل شد: «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ مِسْكيناً وَ يَتيماً وَ أَسيراً...».(انسان/8)

فاطمه (علیهاالسّلام) به اعتقاد همه‌ي فرق مسلمین برترین زن عالم است که روایات متواتر نبوی بر سیادت او در دنيا و آخرت دلالت دارد و آخرین سخن و مژده‌ی پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و اله) به او همین مقام بود: «یا فاطمه، أنت سیده نساء العالمین من الاوّلین و الآخرین» (محمدباقر مجلسي، ج37، ص68).

زنان صحابی بسیاری نیز در تحکیم جامعه‌ي صدر اسلام نقش های مهمی ایفا کردند چون: سمیّه نخستین شهیده‌ی اسلام، نسیبه، اسماء، امّ سلمه که در عقل و فرزانگی زبانزد عموم مسلمانان است، فضّه، امّ ایمن، جویره، صفیه دختر عبدالمطلب، جرهمه و ...(ر.ک: اعلام النّساء المؤمنات).

 -نماد بیدارگری

1- پیشگیری از انحراف سیاسی جامعه‌ي مسلمین

فاطمه سرور زنان جهان(علیهاالسّلام) نخستين كسي بود كه اقدام به حراست از سياست عدالت گستر اسلام كرد و ماندگارترین نقش سیاسی خود را با خطبه‌ي فدک ایفا کرد، چندین تن از راویان و مورّخان مسلمان از جمله سیّد‌مرتضی این خطبه را با سندی از عایشه نقل کرده است. فاطمه (علیهاالسّلام)  پس از غصب فدک نه تنها به منظور بازستاندن حقّ خود بلکه با هدف دفاع از خط مشی سیاسی اسلام و پیشگیری از انحراف سیاسی جامعه‌ي مسلمین و بیان مبانی اعتقادی و توحیدی نظام سیاسی اسلام، به ایراد خطبه پرداخت و در عین محجوبیت و وقار در مسجد و در جمع زنان و مردان صحابه حضور یافت و با نصب حجابی میان خود و مردان، خطبه‌اش را با بیان اصول اعتقادی اسلام: توحید، نبوت و امامت آغاز کرد. سپس به بیان فلسفه‌ي احکام و اخلاق پرداخت، در ادامه اشاره‌ای به تاریخ اسلام نوپا و نقش علی (علیه‏السّلام) در دفاع از آن کرد، آن‌گاه با سخنان غرّایی به بیداری مسلمانان و انتقاد از سکوت آنان در برابر انحرافات پیش آمده اقدام و توابع این سکوت را پیش بینی کرد (ابن ابی الحدید، ج4، ص93 به بعد؛ احمد طبرسی، ج1، صص149-131؛  مسعودی، ج2؛ ابن طيفور، ص23 و ...).

فاطمه (علیهاالسّلام) و علی (علیه‏السّلام) با تربیت حسین و زینب (علیهاالسّلام) بر اساس آموزه‌های قرآن و سنّت نبوی، رادمردان و شیرزنان تاریخ‌سازی را به جامعه‌ي بشریت تقدیم کرد.

این حسین(علیه‏السّلام) فرزند فاطمه (علیهاالسّلام) بود که با قیام عاشورا درس آزادگی به جامعه‌ي بشریت داد و با شهادت خود دین محمد (صلّی الله علیه و اله) را زنده و پایدار نگاه داشت: «إن کان دین محمد لم یستقم إلا بقتلی فیاسیوف خذینی»(ر.ک: کلمات الحسین) و زینب (علیهاالسّلام) پس از شهادت برادر مظلومش پیام رسان این بیداری بود.

قیام های علویان و فاطمیان در طول تاریخ اسلام  همه الهام گرفته از شجاعت و بیداری مادرشان فاطمه سرور زنان جهان بوده است (ر.ک: مقاتل الطالبین).

حیات فاطمه (علیهاالسّلام) بیان‏گر نقش زن در تربیت نسلی آگاه، مبارز و مقاوم در جهت برقراری نظام جهانی و عدالت گستر اسلام است و قیام منجی عالم بشریت مهدی موعود(عجل الله فرجه الشريف) با تأسی به آن بزرگ زن جهان اسلام است: «فی إبنۀ رسول الله لي أسوۀ» (طوسی،ص286).

2- شناساندن امامت و رهبری

زن صحابی طویل‌العمری که در حراست از امامت و رهبری بر حقّ جامعه اسلامی نقش بارزی داشت حبابه و‌البیه بود. وی همواره جویای امام معصوم و بر حق بود و در این هدف همواره موفّق ماند تا این که در زمان امام رضا (علیه‏السّلام) با معرفت به حضرت از دنیا رفت و حضرت با لباس خود او را کفن کرد (محمد حسون، ص292).

بديهي است كه حبابه گوهر معرفت خود را از طالبان حق دريغ نمي كرد و در شناساندن رهبر شايسته به جامعه كوشش می‏نمود.

3- مبارزه با استعمار

روند بیدارگری زنان مسلمان در طول تاریخ پرفراز و نشیب اسلام ادامه یافت تا به دوران استعمار غرب رسید. در این زمان نیز تاریخ اسلام شاهد زنان مبارزی بود که محرّک مردان در مبارزه با استعمارگران بودند. برای مثال می‌توان از زنان ایران، عراق، ليبي، الجزاير، اندونزي و ... نام برد.

این خاطره در اذهان مردم عراق ثبت است که در دوره‌ی نخست مبارزه با اشغالگران انگلیسی، مردان از مبارزه خسته و ناامید شدند، و فرنگیان به طغیان و سلطه‏ي خود ادامه می‌دادند؛ جمعی از زنان در مجلس مردان حاضر شده و با اشعار حماسی غیرت دینی آنان را تحریک کردند:

شال های ما را بگیرید و چفیه هایتان را بدهید                 آیا نمی‌بینید که فرنگیان با ما چه کردند؟!

موضع زنان ایران حتّی در دربار شاه قاجار در حمایت از فتوای تاریخی میرزای شیرازی و تحریم تنباکو در مخالفت با قرار‏داد ننگین رژی که سیطره‌ی اقتصادی استعمار را موجب می‌شد(مراد علی توانا، ص110) و نیز قیام و تحصّن زنان در مسجد گوهرشاد مشهد در مخالفت با کشف حجاب كه جمعی از آنان در این واقعه به شهادت رسیدند(ر.ک: رسول جعفریان).

زنان مسلمان ایران هم پای مردان و با اطاعت از ولایت فقیه در همه‌ي میدان‏های فرهنگی و مبارزاتی و سازندگی به فعالیّت خود ادامه دادند تا به تشکیل نظام اسلامی به رهبری امام خمینی نایل گردیدند و برترین الگو برای زنان مسلمان عصر حاضر شدند، البتّه استقامت شرط تداوم این افتخار و عزّت است.

درليبي حضور چشمگير زنان در حمايت از عمر مختار و مبارزه با استعمارگري ايتاليا  از افتخارات تاريخي اين كشور است (ر.ک: تاريخ ليبي).

در اندونزی نیز زنان مسلمان حضور چشمگیری در نهضت‌های فرهنگی و اجتماعی کشورشان داشتند. و با کمک مردان و پیروی از رهبران مذهبی اصلاح طلبی چون: شیخ احمد خطیب، شیخ محمد طاهر جلال الدین، شیخ محمد جمیل جمبک، حاجی عبدالکریم امر الله (حاجی رسول) و حاجی عبدالله احمد و ... به مبارزه با استعمارگران هلندی و احیای تفکر اسلامی پرداختند ( دلیار نوئر، صص54-46).

و در مصر ، در يمن، در بحرين... .

 4ـ تأسيس جمعیت‌ها و تشکّل‌های زنان

تشکیل جمعیت‌ها و اتحادیه‌، احزاب و سازمان‌های اسلامی زنان در کشورهای اسلامی نمادی دیگر از فعالیت بیدار‌سازی آنان است ؛ گرچه از نظر ساختار پدیده‌ای جدید به شمار می‌آید اما از نظر نهادی به قدمت تاریخ اسلام است. جلسات مذهبی خانگی، مکتب خانه‌ها، مجالس حزن و سرور یاد نبی اکرم (صلّی الله علیه و اله) و اهل بیت او (علیهم‏السّلام) در واقع مراکز تجمع همراه با انسی برای زنان بودند كه در مکتب سیاسی شیعه نمود بیشتری دارد. مادران شیعه تنها در این مجالس به ویژه سوگواری سالار شهیدان ابی عبدالله الحسین (علیه‏السّلام)، فاطمیه و ... توانسته‌اند درس مبارزه و شهامت را به پسرانشان بدهند و بزرگ مردانی چون امام خمینی (رحمه‏الله علیه) را به جامعه اسلامی حاضر تقدیم کنند.

تشکّل‏ها با ساختار جدید در ایران و در سایر کشورها نیز مشهود است از جمله عراق، حجاز و نجد، بحرین، یمن، اندونزی و ... برای مثال سازمان اسلامی فاطیما در اندونزی، یایاسن، با هدف گسترش تعالیم اهل بیت (علیهم‏السّلام) در میان امّت اسلامی تأسیس شد و توسط دانشجویان رهبری می‌شود و تاکنون آثار فرهنگی‏اي چون: شرح ادعیه‏ی اهل بیت (ع)، ارائه خدمات آموزشی، کتابخانه‌ای و .... در این خصوص ارائه کرده است (زهرا پیشگاهی‏فر، ص273).

سازمان نهضت زنان مسلمان در ايران و پيش از انقلاب اسلامي،بنات الهدي در عراق و...

5ـ مشارکت در تظاهرات علیه استبداد داخلی

همان طور که در مقدّمه بیان شد استعمار غرب با جانشین کردن مزدوران داخلی خود و ترویج فرهنگ ملی‌گرایی و پان عربیسم به تحکیم حکومت نامشروع و مستبدانه آنان پرداخت و چندین دهه به واسطه‌ي آنان به حاکمیت خود بر کشورهای‌اسلامی ادامه داد. و با تحميل خواسته‌های استکبار جویانه خود چون کاپیتولاسیون، سلطه‌ي اقتصادي، تهاجم فرهنگي، و.... تلاش در تحقیر و استثمار ملّت‌های مسلمان کرد. این جا بود که علمای اسلام بار دیگر به اعتراض و قیام اقدام کردند و زنان دوشادوش مردان در این قیام‌ها مشارکت جستند.

این بار استکبار جهانی، با شگرد جدید جهانی سازی، نظم نوین جهانی، دهکده‌ی جهانی و ... از طریق تحمیل کنوانسیون‌های بین‌المللی چون حقوق‌بشر، حقوق کودک، رفع تبعیض از زنان و ... به جنگ نرم ضدّ فرهنگ اسلامی و در مواردی جنگ سخت و اشغالگری مجدّد کشورهای مسلمان پرداخت. این عمل‏کردهای شیطانی باعث فاصله‌گرفتن جوامع مسلمان از فرهنگ اصیل اسلامی، رواج تبعیض و فساد، فقر روزافزون و مشکلات بی‌شمار دیگری شد.

ملّت‌های تحت سلطه تنها راه نجات را بازگشت به اسلام ناب دیده‌اند و این ادّعا از شعارها، خواسته‏ها، شکل حضور سراسری و ...آن‏ها پیداست.

برای نمونه کلام صریح چند تن از این زنان را نقل می‌کنیم:

غادۀ الغربی از مبارزان تونس درباره‌ی هدف از قیام گفت: «قیام أخیر ما نتیجه‏ی ستم‌هایی است که حکّام سابق تونس به ملّت روا می‌داشتند... دین اسلام به نحو احسن زن را تکریم کرد امّا انسان از تعالیم دینی خارج شد و در نتیجه‏‏ی این خروج، ما وارد صحنه‏ی سیاسی و اجتماعی شدیم تا نقش واقعی زن را نشان دهیم»(www.bornanews.com )

آیات القرمزی زن بیست ساله بحرینی  با اشعار حماسی خود ضد آل خلیفه نه تنها زنان بلکه مردان را به مبارزه دعوت کرد: «ما مردمانی هستیم که ذلّت و بدبختی را از بین خواهیم برد و ...» (همان).

هر کسی که اندک آشنایی با الفبای فرهنگ اسلامی داشته باشد در می‌یابد که این مطالبات همان اهداف پیامبران الهی در رسالت الهي‌شان برای جوامع بشری است. قرآن می‌فرماید: « لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْميزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ...»(حديد/25) و در آیه‏ی دیگر می‌فرمایند: « ...وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنين‏...» (منافقون/8) و نیز می‌فرماید: « وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني‏ آدَمَ و...»(اسرا/70) و آیات بسیار دیگر.

البتّه این مشارکت به بهای جان و حیثیت زنان تمام شده زیرا بسیاری از زنان در کشورهای در حال جنبش زندانی، شهید و در مواردی مورد هتک حرمت قرار گرفته‌اند که روزنامه‌ها و سایت‌های خبری مملو از گزارش چنین حوادثی است.

6ـ ايفاي نقش تربیتی

مهمترین نقشی که زنان مسلمان در بیدارگری داشته‌اند نقش تربیتی در دو حوزه‌ي ذیل بوده است:

1.ارائه‌ي الگویی مهذّب و آگاه از خود به عنوان زن کامل مسلمان و انسانی مبارز و آزاد؛

2.تربیت فرزندان پاک، آگاه، مبارز و تشویق همسران به مبارزه.

امام خمینی (رحمه‏الله علیه) درباره‌ي نقش اوّل فرمودند: «زن با تربیت صحیح خودش انسان درست می‌کند و با تربیت صحیح خودش کشور را آباد می‌کند»( صحیفه‏ی نور، ج8، ص162).

ایشان بر الگو بودن زنان ایران حتّی برای مردان در مبارزه بارها تأكيد ‌فرمودند: «شما بانوان اثبات کردید که مقدّم بر مردها هستید، مردها از شما الهام گرفتند» (همان، ج5، ص177).

و درباره‌ي نقش دوّم ،كه نقش انسان سازی است، آن را هم طراز قرآن می‌دانند: «زن ها مردان شجاع را در دامن خود بزرگ می‌کنند. قرآن کریم انسان ساز است و زن ها نیز انسان ساز، وظیفه‏ی زن‏ها انسان سازی است.» (همان، ج11، ص253) ایشان در  ادامه، انزوای زنان انسان ساز را عامل انحطاط ملّت ها دانسته‌اند (ر.ک: همان).

در انقلاب‏های فعلی در منطقه شاهدیم که بیداری بحرینی‌ها، مردم قطیف و احساء با حضور زنان آغاز شد.

بحمدالله زن ایرانی در حال حاضر در دو حوزه‌ي خودسازی و جامعه‌پروری الگوی زنان مسلمان منطقه بلکه جهان واقع شده است. مقام معظّم رهبر جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت الله خامنه‏ای از سال 1363، یعنی27سال پيش، این حوادث و نقش را پیش بینی کرده و در جمع خانم‌های ایرانی فرموده بودند: «حرکتی را که زن ایرانی شروع کرده است از دست ندهید. این حرکت برای دنیا یک پیام جدیدی دارد و ولایت جدیدی است و مشخّصه‌های آن احساس شخصیت زن است و این اوست که گردآورنده‌ی تاریخ است و می‌تواند در جامعه نقش تعیین کننده داشته باشد». (چهارسال با مردم، ص394).

هم‏‏‏چنین زنان ‌توانسته‏اند با ایفای نقش‌های سیاسی، تبلیغی، علمی و ... در بیدارسازی مشارکت جوید که بیان آن‏ها نیاز به فرصت بیشتری دارد.

 نكته اي مهم در بیداری!

تأکید بر مبانی اعتقادي و روش‌های اسلامي

توجّه به این مسأله‌ مهم است که نقش ها وسیله‌اند، نه هدف. زیرا چنان که بیان شد هدف از بیدارسازی، حاکمیت فرهنگ و نظام سیاسی اسلام بر جوامع مسلمان است و زنان با توجّه به این هدف و بر مبنای روش‏های اسلامي باید نقش خود را ایفا کنند، نه آن که صرفاً در پی احقاق حقوق سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده و با ترويج فرهنگ غرب و تأيید حاکمان مستبد و تبليغ مکاتب الحادی ، بیشتر تیشه به ریشه‏ی اسلام زنند؛ چنان كه متأسّفانه شاهد چنين زناني بوده و هستيم، امّا به دلیل عواقب منفی، از ذکر نامشان خودداری می‌کنیم. با این امید که از حضور اسلامی زنان منطقه درس گرفته و فعّالیت‌های خود را سمت و سوی اسلامی دهند.

در پایان به مبانی اعتقادی و روش‌های اسلامی بیدارسازی اشاره می‌کنم:

مبانی اعتقادی و روش‌های بیداری اسلامی

الف)  مبانی اعتقادی

1.توحید: اعتقاد به وجود خدا با همه‏ی صفات جلال و جمالش از جمله حاکمیت، ربوبیت، عدالت و ... که از اصول مسلّم اسلام است و هر نوع خلل یا شبهه در این اعتقاد یا ایجاد هم‏سازی میان این عقیده و مبانی اومانیسمی شرک و کفر به شمار می‌آید.

بر این اساس در بیداری اسلامی نباید از اهداف و به ویژه مادّه‏ی کنوانسیون حقوق بشر که آزادی عقیده را به رسمیت شناخته و هر عقیده ای را محترم می‌شمارد، حمایت کرد.

2.نبوّت: اعتقاد به هدایت آسمانی و نیاز جاودان انسان‏ها به این هدایت و به انسان‌های کاملی که پیام آور آن هستند و اعتقاد به برترین و آخرین پیام آور، حضرت محمّد بن عبدالله (ص) و کاملترین پیام یعنی قرآن، اصلی است که هرگونه ملاحظه کاری و انکار یا آمیختن آموزه‏های وحیانی با قوانین الحادی (گرچه بین المللی) برخلاف بیداری اسلامی است.

3.امامت: اعتقاد به رهبری دینی و نیاز جامعه‏ی اسلامی، بلکه بشری به رهبری که از سوی خدا تعیین شده و واسطه‏ی فیض رحمت و نعمت اوست اصل دیگری است. این رهبر، انسان کاملی است که از همه شرایط رهبری صحیح: علم، توانمندی، شجاعت، عدالت، پاکی، تقوا و آگاهی از زمان و ... برخوردار است. بنابراین گزینش رهبری که فاقد حتّی یک شرط از آن شروط باشد، نه تنها موجب بیداری نیست، بلکه حاکم کردن امام گمراهی است که احیاگر استعمار، استبداد و ستم بوده و خود و ملّت ها را راهی دوزخ ابدی می‌سازد.

4.معاد: اعتقاد به حیات مجدّد انسان‏ها پس از مرگ و بازخواست و محاسبه‏ی اخروی تک تک افراد انسانی در دادگاه عدل الهی از مسلّمات اصول اسلامی است و همه‏ی تلاش‏های انسان‏ها باید در جهت نیل به سعادت اخروی برنامه‌ریزی گردد. بنابراین تفکیک حیات دنیوی از اخروی و برنامه‌ریزی و سیاست‏گذاری‏ها برای این دنیای فانی بدون توجه به آخرت برخلاف بیداری اسلامی است.

 ب) روش ها

اصول اعتقادی، روش های بیداری اسلامی را روشن می‌کند. زنان و مردان بر اساس موازین اسلامی (حجاب، عفت، شعارهای اسلامی و ...) حضور یابند، از علمای پرهیزگار اسلام به ویژه ولی فقیه عادل، عالم و شجاع و .. فرمان‏برداری کنند. از تفرقه و تعصّبات قومی، قبیله‌ای، حزبی و .. اجتناب کنند و در نجات جوامع یکدیگر از استبداد، ياور هم باشند؛ چرا که قرآن می‌فرماید: « وَ ما لَكُمْ لا تُقاتِلُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ نَصيرا» (سوره نساء، آیه75). «شما را چه شده که در راه خدا نمی‏جنگید، در حالی که مردان و زنان و کودکان ناتوان و تحت ستم همانانی که می‏گویند: پروردگارا، ما را از این شهرکی که مردمش ستمگرند بیرون ببر و از نزد خودت سرپرستی برایمان قرار داده و از نزد خودت یاوری برایمان بگذار».

منابع

*قرآن کریم

*سید رضی، نهج البلاغه، شرح ابن ابی الحدید.

bornanews.com ‏www.  

ابن عساکر، تاریخ مدینۀ دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415ق.

ابو‏الفرج اصفهاني،مقاتل الطالبيين، ترجمه محمد جواد فاضل، قم، علمی، 1339ق.

احمد بن ابی طاهر بن طیفور، بلاغات‏النساء، قم، شریف رضی، بی‏تا.

احمد طبرسی، الاحتجاج، مشهد، نشر مرتضی، 1403ق.

امام خمینی، صحیفه‏ی نور

انصاری، کلمات الحسین (ع)، قم.

پیشگاهی فرد، زهرا، جغرافیای مجامع زنان در جهان اسلام، روابط عمومی شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان، تهران 1384ش.

تاريخ ليبي، وزارت امور خارجه.

حزب جمهوری اسلامی، چهار سال با مردم، تهران، چ1، 1364ش.

حسین بن مسعودی، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات علمی فرهنگی، تهران، 1374ش.

دلیار نوئر، نهضت های نوین اسلامی در اندونزی، ترجمه‏ی ایرج رزاقی، محمدمهدی حیدرپور، به نشر، مشهد، 1370ش.

سید مرتضی، الشافی.

شيخ طوسي،الغیبه، قم، مؤسسه‏ی معارف اسلامی، 1411ق.

فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، 1408ق.

مؤسّسه‏ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی جایگاه زن در اندیشه امام خمینی، تهران، 1375.

محمد حسون، ام علی مشکور، اعلام نساء المؤمنات، انتشارات بنیاد بعثت، تهران، 1370.

محمدباقر مجلسی، بحارالانوار،بیروت، مؤسسه‏ی الوفاء، 1404ق.

محمدقطب، بیداری اسلامی، ترجمه صباح زنگنه، انتشارات اطّلاعات، تهران، 1374ش.

مراد علی توانا، زنان شیعه در عصر قاجاریه فصل نامه‏ی بانوان شیعه، ش6 و 7 ، ایران، زمستان 1374و بهار 1385ش.

مغنیه، محمد جواد، التفسیرالکاشف، قم، دارالکتاب‏الاسلامی، 1428ق.

شماره نشریه:  شمیم نرجس شماره 19