خانم پورحسینی
مقدّمه
بررسی اولویت‌های زندگی انسان‌های مؤمن و تحلیل اساسی‌ترین اندیشه‌ها و خطّ‌مشی‌های زندگی آنان راهنمای بسیار خوبی برای انتخاب مسیر در هیاهوی جهان معاصر است. آموزه‌های رفتاری انسان‌های بزرگ که جوشیده از معنویت دینی و بصیرت برخاسته از سلوک راه قرآن و اهل بیت معصومین(ع) است، می‌تواند سراج منیر تلاش‌گران عرصه‌ی فرهنگ و تعلیم و تربیت گردد.
همه‌ی آنانی که اندک آشنایی با تعالیم انبیا و اولیای الهی دارند، می‌دانند که تلاش و تدبیر برای رشد و تعالی فرد و جامعه بخشی جدانشدنی از وظایف و تکالیف دینی هر مسلمان است. بی‌گمان کسانی که با درک عمیق این مسئولیت به میدان آمده و با تدبیر و شجاعت و صلابت و استقامت خطر نموده تا موانع را از سر راه بردارند از قداستی ویژه برخوردارند.
عالمان و مربّیانی که با معیارهای کتاب خدا و سنّت پیامبر(ص)، هدف، مسیر، حرکت و غایت را انتخاب نموده و عمل می‌نمایند شجره‌ی طیّبه‌ی اسلام را آبیاری و بارور ساخته، هم خود بهره می‌برند و هم دیگران را بر خوان گستره‌ی الهی مهمان می‌سازند.
معرّفی و تبیین گوشه‌ای از رفتارهای سیاسی، اجتماعی و فعّالیت‌های آنان به خصوص برای زنان جامعه در عصر حاضر بسیار ضروری به نظر می‌رسد.
ارزشمندی تلاش‌های سیاسی استاد اعتمادی(ره) از آن روست که با رعایت اصول تقوا و محوریت اخلاق معنویت صورت گرفته و همراه با بینش و بصیرت با پشتوانه‌ی کتاب خدا و سنّت و پیروی از خطّ رهبری و ولایت فقیه با دغدغه‌ی هدایت جامعه بوده است و پیروزی در آن در حقیقت موفقیت در آزمایش الهی است. چرا که می‌فرمایند: «حضور سیاسی در یک جامعه آزمایش الهی است».
حقّ استاد بر شاگرد بسیار عظیم است. پویندگی راه ایشان می‌طلبد که گام‌هایی هر چند ناچیز و اندک و با بضاعت کم با تأمّل در دست‌نوشته‌ها و سخنرانی‌های استاد گوشه‌هایی از باورها و اندیشه‌های ایشان را معرّفی نماییم.
مبانی اخلاقی و معنوی در سیره‌ی سیاسی
مربّیان و فرهنگ‌سازان عرصه‌ی تعلیم و تربیت آن زمان که بر سکّوی نام نیک می‌نشینند زبان حالشان دعای ابراهیم خلیل الرحمن(ع) است: «وَاجْعَلْ لِي لِسانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ» (شعراء/84)
به طور مسلّم این نام نیک و باقیات‌الصّالحات برخاسته از درون مایه‌های اخلاقی ایشان است. زیرا برای بعضی از فعّالان عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اصول اخلاقی فقط قشر نازک و کم‌رنگی است که به فعالیت‌های سیاسی آن‌ها رنگ و لعاب می‌دهد و هیچ‌گونه ریشه و بنیانی در وجودشان ندارد! در حالی که باید اصول و مبانی، محور و کانون توجه باشد تا شخص بتواند در عرصه‌ی خدمت صادقانه وارد شده و صادقانه خارج گردد. چنانچه قرآن می‌فرماید: «رَّبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَل لِّي مِن لَّدُنكَ سُلْطَانًا نَّصِيرًا»(اسراء/80). مهم‌ترین اصول و مبانی اخلاق استاد اعتمادی(ره) را این گونه می‌توان نام برد: تقوا، تهذیب نفس، جهاد همه جانبه، اخلاص در همه‌ی امور، توجّه به آخرت و اصالت آن، تفویض امر به خدا و ادب.
مطلع تمام سخنرانی‌های استاد اعتمادی مزیّن به این جمله‌ی قرآن کریم از زبان مؤمن آل فرعون است: «أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ»(غافر/44) چرا این انتخاب؟ مؤمن آل فرعون شخصیتی است که ایمان خود را آشکار نموده و خطّ توحیدی خود را از خطّ شرک‌آلود فرعونیان جدا می‌نماید و از تهدید و کثرت قدرت دشمنان نهراسیده بلکه خودر ا به قدرت بی‌انتهای الهی می‌سپارد.
جمله‌ی «أُفَوِّضُ أَمْرِي... » تقاضایی مؤدبّانه است از پیشگاه پروردگار که در شرایط خاص او را در کنف حمایت خویش قرار دهد (مکارم شیرازی، ج2، ص 113)
کسی که به مقام تفویض و تسلیم می‌رسد خود و کار خود را نمی‌بیند تا برای انجام آن وکیل بگیرد، بلکه همه‌ی کارها را به دست خدا می‌داند. (ر.ک: جوادی آملی، ج1، ص450)
ویژگی برجسته‌ی دیگر ایشان، ادب بود. گفته شده که ادب به معنای ظرافت فعل است که مایه‌ی زیبایی آن می‌گردد. آداب از اخلاق ریشه می‌گیرد و اخلاق از عقاید، عقاید را مکتب‌ها تأمین می‌کنند. بهترین آداب آن است که از بهترین اخلاق سرچشمه گیرد و نیکوترین اخلاق آن است که از بهترین عقاید و بهترین مکتب مایه گیرد. (همان، ادب توحیدی انبیا در قرآن، ص22)
انسان مؤمن در برابر پروردگار ادب می‌نماید و این معنا در کلام و رفتارش نمود پیدا می‌کند. آنگاه که به دقّت ظرافت‌های کلام ایشان را به گوش می‌نشینیم، برخوردها و سراسر گفتار و رفتارشان را همراه با ادب خاصّی نسبت به ذات مقدّس الهی و ائمّه‌ی معصومین(ع) می‌بینیم و این ادب در برابر فرزند زهرا(س) (استاد طاهایی) بروز و ظهور ویژه‌ای داشت!
معیارها و شاخصه‌های اصلی فعالیت‌های سیاسی استاد
پس از بیان درون مایه‌های معنوی و اخلاقی استاد اینک اصلی‌ترین معیارهای ایشان را در فعالیت سیاسی باز می‌نماییم. این معیارها که عبارتند از: پای‌بندی به قرآن و سنّت و اعتقاد راسخ به رهبری و ولایت فقیه.
1. پای‌بندی به قرآن و سنّت
مشی سیاسی استاد، درون دینی (برخاسته از قرآن و سنّت) است. ایشان در سخنرانی‌های خود تصریح دارند که معیار، فقط کتاب خدا و سنّت است.
این اصل مهم در سراسر نوشته‌ها و سخنرانی‌های ایشان که با متّکی به آیات الهی و سخنان معصومین(ع) به خصوص نهج‌البلاغه است، موج می‌زند. این اصل مهم چنان با تمام سلول‌های وجودی استاد عجین شده‌است که در همه‌ی مواردی که در کلام خود رویکرد سیاسی دارند، آیات سیاسی- اجتماعی قرآن کریم را در حافظه حاضر نموده و به مناسبت مسأله، آن را مورد استشهاد قرار می‌دهند. تفسیر و تحلیل آیات سوره‌ی مجادله در بحث حزب‌الله و حزب شیطان، آیات سوره‌ی مائده در بحث ارتباط با بیگانگان و سیاست خارجی، پیام‌ها و شیوه‌های استکبارستیزی با آیات سوره‌ی سبأ، تحلیل مبارزات انبیا(ع) در قرآن و استفاده‌های فراوان از خطبه‌ها و نامه‌های سیاسی امام علی(ع) و همچنین تفسیر و واکاوی خطبه‌های حضرت زینب(س) نمونه‌های روشنی در این زمینه است.
پای‌بندی به قرآن و سنّت ثمرات خوبی برای ایشان به ارمغان آورده است. از جمله: بینش و بصیرت، استقامت و پایداری.
قرآن کریم پیامبر(ص) و امّت پیامبر(ص) را به استقامت دعوت می‌کند: «فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَن تَابَ مَعَكَ... » (هود/112) تأثیر عمیق باورهای دینی در استقامت و پایداری افراد دیده می‌شود. چنانچه قرآن می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ»(فصلت/30).
نمودهای این استقامت و پایداری در شجاعت، تصمیم‌گیری قاطع، جرأت و خطرپذیری کاملاً بروز و ظهور دارد.
نمونه‌ای از شجاعت ایشان
می‌گویند: در سفر به سوریه وقتی به منطقه‌ی قنیطره می‌روند با این‌که از طرف سربازان، فشار و محدودیت زیادی بوده بر بالای بلندهای آن‌جا رفته و عکس‌هایی از سربازان اسرائیلی تهیّه می‌کنند تا تاریخچه‌ای از فلسطین تهیّه کنند.
2. اعتقاد راسخ به ولایت فقیه و تداوم خطّ رهبری
استاد بسیار اهل مطالعه و بررسی اخبار بودند به خصوص به پیگیری اخبار جهان اسلام اهمیّت داده و دغدغه‌ی چالش‌های پیش‌روی نهضت‌ها و حرکت‌های اسلامی را داشتند و تنها راه حل را رفتن و حرکت‌کردن در زیر سایه‌ی اطاعت از رهبری و ولایت فقیه می‌دانستند. به اعتقاد ایشان ولیّ فقیه، شخص وارسته‌ای است که اهتمام به احیای قرآن و سنّت معصومین(ع) در جامعه دارد.
ایشان پیروی از ولایت و رهبران را عامل پیروزی جوامع دانسته و سرباز زدن از آن را به استناد سخن امیر مؤمنان استکبار می‌دانستند.
قال علی(ع): «أ فَتَدْرُونَ الِاسْتِكْبَارَ مَا هُوَ؟ هُوَ تَرْكُ الطَّاعَةِ لِمَنْ أُمِرُوا بِطَاعَتِهِ» آیا می‌دانید استکبار چیست؟ ترک اطاعت کسانی که مأمور به اطاعت آن‌ها هستید. (مکارم شیرازی، ج20، ص123)
مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت و مطالعات سیاسی استاد اعتمادی (ره)
1. انقلاب اسلامی
2. جنبش فلسطین
آدمی در زندگی فردی به کمال انسانی خویش توانا نیست، زیرا بسیاری از قابلیت‌های او در حیات اجتماعی و حرکت سیاسی تجلّی می‌یابد. مهم‌ترین جایگاه باروری اندیشه‌ها و رفتارهای سیاسی ایشان انقلاب اسلامی است که نگاه و کلامی سراسر عاشقانه نسبت به آن دارد. به طوری که بی‌هیچ گزافه‌ای می‌توان گفت: استاد اعتمادی عاشق مخلص انقلاب و رهبری بود.
مروری بر سرفصل‌ها و عناوین یادداشت استاد نشانه‌گر تدبّر، ژرف‌بینی و عشق و علاقه به انقلاب است. نقش انقلاب در تأمین سعادت بشر، آفات و موانع انقلاب، خطر نفوذ اندیشه‌های بیگانگان در فرهنگ انقلاب، جاذبه و دافعه‌ی انقلاب، عوامل تداوم انقلاب اسلامی و... .
انقلاب اسلامی راه آینده‌ی امت‌ها
از دیدگاه استاد، انقلاب اسلامی نعمت بسیار بزرگی است که شکرانه دارد. ملّتی که آزاد شده است می‌تواند ملّت‌های دیگر را آزاد کند و برای رسیدن به آزادی آن‌ها را یاری دهد.
استاد پیرامون شعار «نه شرقی، نه غربی» و نتیجه‌ی آن می‌فرمایند: «در انقلاب ما ویژگی‌های گوناگونی است. برخی از ویژگی‌ها می‌تواند به سرعت جهانی و عالم‌گیر بشود از جمله همین شعار «نه شرقی، نه غربی» که ملّت‌های جهان دست رد به سینه‌ی ابرقدرت‌ها می‌زنند!».
تبیین مسأله‌ی فلسطین و مبارزه با صهیونیسم جهانی یکی از علاقه‌مندی‌های خاص ایشان است. دیدگاه‌های ایشان در مورد اسرائیل، باورِ حرف قرآن کریم است که می‌فرماید: «ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُواْ إِلاَّ بِحَبْلٍ مِّنْ اللّهِ وَحَبْلٍ مِّنَ النَّاسِ وَبَآؤُوا بِغَضَبٍ مِّنَ اللّهِ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الْمَسْكَنَةُ» (آل عمران/112) براساس تصریح خداوند تبارک و تعالی یهود و صهیونیسم جهانی، گرفتار ذلّت و خواری است. این‌ها مردمی هستند که خدا آن‌ها را به غضب گرفتار کرده است. مهر درماندگی بر یهود زده شده است و این به معنای ثروت نداشتن نیست بلکه به معنای بیچارگی است به همین جهت مکرّر کنفرانس‌ها و جلسات و همایش‌ها می‌گذارند تا راه‌حل‌‌هایی برای مقابله با اسلام و مسلمین بیابند.
ایشان معتقد بودند الگوی انقلاب فلسطین، انقلاب اسلامی است؛ می‌فرمایند: «درخت انقلاب دارای رشد و نمو است از ایران تا دورترین نقاط دنیا؛ و این رشد، ثمره‌ی توحیدی بودن آن است. چون تلاشی در جهت کسب رضای خدا بر پایه‌ی توحید و خداپرستی است و این معنا در شعارها و جهت انقلاب به وضوح آشکار است.
دشمن شناسی، یکی از مهم‌ترین اصول و حیاتی‌ترین عنصر در هر حرکت انقلابی است. سخنان استاد اعتمادی(ره) پیرامون این مقوله در دو قسمت قابل تأمّل است:
الف) دشمنان داخلی (معرّفی جبهه‌ی نفاق و منافقان)
ب) دشمنان خارجی (استکبار جهانی و خطر نفوذ آن)؛ جنگ نرم
خطراتی که از ناحیه‌ی منافقان انقلاب اسلامی، جامعه‌ی مسلمان را تهدید می‌کند با محوریت آیات قرآن به طور مکرّر در جلسات مختلف به افراد تذکّر داده می‌شد. منافقان همیشه آرزوی شکست انقلاب‌ها و حکومت‌های اسلامی را دارند! در مسأله‌ی جنگ سرد و تهاجم دشمنان خارجی می‌گویند: تهاجم دشمن از طریق مراکز آموزشی را جدّی بگیرید!
خطر استعمارگران را در دو مرحله‌ی نابودی فکر و نابودی جسم (اعتیاد) نباید هرگز نادیده گرفت. استاد همواره تلاش‌های استکبار جهانی در سه حوزه‌ی استضعاف فکری، اقتصادی و سیاسی را هشدار می‌دادند:
«مستضعف فکری به افرادی می‌گویند که قدرت عقیده ندارند و نمی‌توانند بهترین مکتب‌ها را برای خودشان انتخاب کنند!»
در بحث استضعاف اقتصادی می‌گویند: «استکبار جهانی ما را وابسته بار آورده است به همین جهت امروز این همه سر و صدای کمبود بلند است» (سخنرانی مربوط به رمضان 67).
امّا مستضعفین سیاسی کسانی هستند که نتوانند سیاست کشورشان را اداره کنند و تشخیص ندهند که برنامه‌های سیاسی دولتشان بر چه پایه‌ای است و به کجا می‌رود؟
استضعاف سیاسی یعنی این‌که من قدرت انتخاب افراد را نداشته باشم!
مستضعفان فکری قاصرند یا مقصرند؟
ایشان با استناد به آیات سوره‌ی سبأ، مستضعف فکری را پس از پیروزی انقلاب اتمام حجّت یافته، دانسته و مقصّر می‌شمارند. چراکه می‌توانند دنباله‌روی استکبار نبوده و فریب تبلیغات سوء دشمنان را نخورند.
استضعاف تا چه زمانی ادامه دارد؟ مادامی که یک انسان مقهور یک فرد قدرتمند بشود فکرش، سرمایه‌اش (ثروتش)، عملش، اندیشه‌اش در اختیار آن قدرت قرار بگیرد، مستضعف می‌ماند.
آری استعمارگران همیشه از بی‌خبری و غفلت مسلمانان به نفع خودشان استفاده کردند و با تحریف حقایق دینی و مفاهیم اسلامی مسلمانان را به انحطاط فکری می‌کشانند و این هوشیاری امّت‌های اسلامی را بیش از پیش می‌طلبد.
در جامعه‌ی توحیدی مشعل‌داران حق، سعی و تلاش دارند که انسان‌ها را دارای صفاتی نیکو و پسندیده از قبیل عدالت، مروّت، عزّت، شجاعت، صداقت و حرّیت سازند و استاد اعتمادی(ره) عزیز از آن نمونه‌ها بود!
منابع:
* قرآن کریم
1. جوادی آملی، تسنیم، ج1، قم نشر اسرا، 1378.
2. ..................، ادب توحیدی انبیا در قرآن، قم نشر اسرا، 1390.
3. مكارم شيرازى ناصر و دیگران، تفسير نمونه،، ج2و 20 تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374 .
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 31