چگونه می توان رغبت بیشتری به نماز خواندن پیدا کرد؟/عفت السادات حسینیان
اشاره
امام باقر(علیه السّلام) می فرمایند: «در قیامت اگر نماز پذیرفته شود باقی اعمال نیز پذیرفته خواهد شد.» و باز می خوانیم که نماز بازدارنده از فساد و فکر است.
مشکلی که امروزه غالب ما به نوعی با آن دست و پنجه نرم می کنیم، کاهل نمازی است. خاصّه مادران که مدام از نوجوانان و جوانان خود که به نماز اهمیّت در خور نمی دهند، در رنجند.
آن چه در پی می خوانید، مروری است کوتاه بر عواملی که در ترغیب ما به انجام این فریضه ی جان بخش مؤثر می باشد.
دوست عزیز و گرامی، با عرض سلام و تشکّر.
به نظر می رسد، علّت اصلی ترک نماز، در افراد ضعف اراده و تنبلی باشد. بدیهی است، که نمی توان با خواندن یک مقاله یا کتاب یا خوردن یک قرص مثلاً به یک اراده ی قوی دست یافت؛ بلکه با تلاش مستمر و بهره گرفتن از راه کارهای عملی، می توان به تقویت اراده ی خویش پرداخت. بنابراین به آن چه در پی می آید، توجّه نمایید با به کار بستن آن ها از هرگونه سست کاری پرهیز کنید.
الف ـ شناخت کافی از نماز و آثار و فواید آن
شوق به نماز در گرو احساس نیاز است؛ همان طور که شوق و رغبت به امور مادّی از احساس نیاز سرچشمه می گیرد. امام خمینی (ره) می فرمایند: ما چون احتیاج به دنیا پیدا کنیم و آن را سرمایه و سرچشمه یافتیم، در توجّه به آن حاضریم و در تحصیل آن می کوشیم. اگر ایمان به حیات آخرت پیدا کنیم و به زندگانی آن جا حسّ احتیاج پیدا کنیم و عبادت و به ویژه نماز را سرمایه ی نفیس آن عالم و سرچشمه ی سعادت آن نشئه بدانیم؛ البتّه در تحصیل آن کوشش می نماییم و در این سعی و کوشش زحمت و رنج و تکلیفی در خورد نمی یابیم؛ بلکه با کمال اشتیاق و شوق دنبال تحصیل آن می رویم و شرایط حصول و قبول آن را با جان و دل تحصیل می کنیم.1
با آشنایی به فلسفه ی نماز، می توان این احساس نیاز را قوّت بخشید. هر انسان عاقلی در جلب منفعت و دفع ضرر تلاش می کند و اگر کسی بداند که نماز عامل بازدارنده از زشتی ها و ریشه ی اصلی هر خیر و سعادت و وسیله ی آمرزش گناهان و سدّی استوار در برابر آلودگی ها و وسیله ی پرورش فضایل اخلاقی است، قطعاً نسبت به انجام این عبادت بزرگ کمترین تردیدی نخواهد داشت و مشتاقانه به سراغ آن خواهد رفت.
هر چند تا کنون فواید مادّی و معنوی خواندن نماز را بارها لمس کرده اید، ولی برای تقویت انگیزه و علاقه ی خویش به این امر مهم سعی کنید با مطالعه ی کتب جذاب درباره ی نماز و اهمّیّت آن، شناخت خود را در این باره گسترش دهید و عمق بخشید. در این باره مطالبی را یادآور می شویم و شما را به مطالعه کتاب های زیر سفارش می کنیم.
1ـ اسرار الصلاه یا پرواز در ملکوت، امام خمینی (ره) ترجمه آقای فهری؛
2ـ پرتوی از اسرار نماز، محسن قرائتی؛
3ـ صلوه الخاشعین، مرحوم دستغیب.
4ـ نماز از دیدگاه قرآن و حدیث، سید حسن موسوی لاهیجی.
نماز از منظر اسلام اهمّیّت ویژه ای دارد؛ تا آن جا که از آن به عنوان ستون دین2 و نور چشم پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) یاد شده است.3 از سوی دیگر ترک نماز از گناهان کبیره به شمار می آید.4 پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «از ما نیست کسی که نماز را خوار شمارد».5
نماز، عامل مهمّی در تزکیه ی روح انسان است و اهمّیّت ندادن به لحاظ عدم آشنایی به حقیقت آن و احساس نیاز نکردن به آن، از عوامل سستی و ترک نماز به شمار می آید. انسان بر اساس فطرت خود، همواره به سوی چیزی که برایش اهمّیّت دارد، توجّه و اهتمام می ورزد. اگر برای کسی، امری مهم و ضروری جلوه کند، آن را به هر صورتِ ممکن انجام خواهد داد. آشنا شدن به حقیقت نماز و این که نماز جزء نیاز ما است، جزء زندگی و حیات ماست و توجّه به فایده و آثار نماز در دنیا و آخرت تجلّی پیدا می کند، باعث می شود انسان با شوق بیشتری به اقامه ی نماز بپردازد و از سستی و یا ترک آن خودداری نماید.
کسی که نماز را سربار خود و صرفاً یک تکلیف طاقت فرسا بداند، به حقیقت آن پی نبرده و اهمّیّتی به آن نمی دهد.
نماز مهم ترین فریضه از فرایض الهی است. برپایی آن مایه ی سعادت و ترک آن باعث شقاوت انسان می گردد. امام صادق (علیه السّلام) می فرمایند: «محبوب ترین اعمال پیش خداوند نماز است، و آخرین وصیّت پیامبران الهی نماز است».6
حضرت در حدیث دیگری فرموده اند: «تارک الصلاه بهره ای از اسلام نبرده است».7
بیاندیشیم، که خداوند چرا دستور داده که بندگانش نماز بخوانند، هیچ گاه نماز را ترک ننموده و چنان چه به هر علّتی نمازش ترک شود، فوراً جبران نموده و آن را قضا می کنیم. قر آن می فرماید: «يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَميدُ» 8 ؛ «ای مردم! شما همگی نیازمند خدایید، تنها خداوند است که بی نیاز و شایسته ی هرگونه حمد و ستایش است.»
وقتی خدا از عبادت ما سودی نمی برد و از طرفی نماز و سایر عبادت ها را واجب نموده است، معلوم می شود این دستورها برای خوشبختی و سعادت خود ماست. هنگامی که از عمق جان درک کردیم که نماز در تأمین خوشبختی و سعادت ما نقش اساسی و تعیین کننده ای دارد، با عشق و علاقه نماز می خوانیم، چرا که نماز محور قبولی سایر اعمال است و در قیامت اوّلین سؤال از نماز می باشد. امام باقر (علیه السّلام) می فرمایند: «إِنَّ أَوَّلَ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلَاةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مَا سِوَاهَا»9 ؛ «اوّلین محاسبه ی بنده در مورد نماز انجام می گیرد. اگر نماز مورد قبول واقع شد، بقیّه ی اعمال او هم مقبول می افتد».
نماز از واجباتی است که خداوند در هیچ حالتی حتّی در هنگام بیماری، راضی به ترک آن نیست. تارک نماز بیشترین ظلم را نسبت به خود روا می دارد و خود را از شفاعت پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) محروم می کند. آن حضرت فرمود: «هر که نماز را عمداً ترک کند، از حمایت خدا و پناه پیغمبرانش بیزاری جسته است».10 پس انسانی که معتقد به خدا و قیامت است و می داند هر چه ازخوب و بد انجام بدهد، نتیجه اش به خود او باز می گردد، عاشقانه به سوی نماز می شتابد و آن را در اوّل وقت می خواند. نبیّ گرامی اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «فضیلت اوّل وقت نماز بر آخر وقت آن مانند فضیلت آخرت بر دنیا است».11
ب ـ شناخت پیامدهای ترک نماز
یکی از عوامل و راهکارهای مهم در تعلّق خاطر به نماز خواندن، شناخت پیامدهای منفی ترک نماز است. در قرآن بر ترک نماز و عده ی عذاب داده شده است: «بهشتیان از دوزخیان می پرسند: چه چیز شما را به دوزخ کشانید، جهنّمیان در پاسخ گویند: ما از نمازگزاران نبودیم».12
رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرمایند: «کسی که نماز خود را سبک گیرد و در به جا آوردنش سستی نماید، خداوند او را به پانزده بلا مبتلا می کند؛ شش بلا در دنیا و سه بلا در لحظه مرگ، سه تا در قبر و سه تا در قیامت و هنگامی که از قبر بیرون می آید.
امّا شش بلای دنیوی ترک نماز:
1ـ خداوند برکت را از عمرش کم می کند.
2ـ برکت را از روزیش بر می دارد.
3ـ از صورتش نشانه ی نیکوکاران را بر می دارد.
4ـ هر کار خیری کند، پذیرفته نمی شود و برای آن اجری ندارد.
5ـ دعایش مستجاب نمی شود.
6ـ از دعای نیکوکاران بهره ای ندارد».13
ج ـ رفع موانع ارتباط با خدا
ترک نماز مبتنی بر عواملی است که باید از آن ها پرهیز شود. انسان گرایش به عبادت دارد. معصیت، دنیاگرایی، ندادن زکات، تکبّر، حرام خوردن، آشامیدن شراب، حسد و... از عوامل و موانع تأثیرگذار. ترک نماز به حساب آمده است. شوق به نماز وقتی حاصل می شود که انسان لذّت شیرینی مناجات با خدا را چشیده باشد؛ لذّت مناجات وقتی حاصل می شود که انسان گناه و معصیت را ترک نماید. امام صادق (علیه السّلام) می فرمایند: خداوند به داوود فرمود: بین من و خودت عالمی را که شیفته ی دنیاست قرار نده، چون این شخص از راه محبّت من جلوگیری می کند. این ها دزدان راه بندگانی هستند که به سمت من می آیند. کمترین کاری که من با آن ها می کنم، این است که شیرینی مناجاتم را از قلبشان می گیرم.14
رسم عاشق نیست با یک دل، دو دلبر داشتن
یا ز جانان، یا ز جان باید که دل برداشتن
دـ توبه
بی تردید، ترک نماز گناهی است که نیاز به گناه زدایی دارد. یکی از عوامل راه های تأثیرگذار بر گناه زدایی، توبه است. توبه که نوعی بازگشت و دگرگونی است، سبب می شود که قلب انسان صفا گرفته و بار دیگر معنویّت در آن تجلّی کند و از گناه جلوگیری نماید. امام علی (علیه السّلام) فرمودند: «جز این نیست که پشیمانی بر گناه، سبب ترک آن می شود».15
هـ ـ یاری گرفتن از خداوند برای انجام عبادات
واقعیّت آن است که انجام عبادت، به ویژه نماز خواندن توفیق الهی را می طلبد. شاید بر همین اساس معصومان (علیهم السّلام) و بزرگان دین از خدا می خواستند که به آنان توفیق عبادت دهد. در دعای حضرت مهدی (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) آمده است: «اَلّلهُمَّ ارزُقنا تَوفيقَ الطاعَه»16 که یکی از مصادیق بارز طاعت، عبادت است.
و ـ استفاده از روش تشویق و تنبیه
هرگاه موفّق شدید که نمازهایتان را بخوانید؛ به شکرانه ی آن خود را تشویق کنید. بر عکس اگر نماز را ترک کردید، خود را تنبیه و جریمه کنید. مثلاً تصمیم بگیرید با ترک نماز فردای آن روز را روزه بگیرید و یا مقداری پول صدقه بدهید.
زـ مطالعه ی زندگی اولیای الهی
مطالعه ی زندگی اولیای الهی و چگونگی نماز خواندن آن ها نیز در ایجاد شوق و ذوق به خواندن نماز بسیار مؤثّر است.
ح ـ انتخاب دوستان متدیّن و اهل نماز جماعت
در انتخاب دوستان با اراده و متدیّن که به نماز مخصوصاً، نماز جماعت اهمّیّت می دهند، دقّت بیشتری داشته باشید و سعی کنید با چنین افرادی ارتباط بیشتری برقرار کنید و از ارتباط با افراد لاابالی و کم توجّه به نماز خودداری کنید.
ی ـ برنامه ریزی
برای تمام فعّالیّت های شبانه روزی در طول هفته از یک برنامه ی مدوّن و متناسب با توانایی های خویش بهره جویید و سعی کنید طبق همان برنامه به انجام کارها و فعّالیّت های مختلف تحصیلی و غیره بپردازید.
پی نوشت ها:
1ـ آداب الصلاه، صص46-45.
2ـ من لایحضره الفقیه، ج1، ص639.
3ـ مکارم الاخلاق، ج2، ص461.
4ـ عبدالحسین دستغیب، گناهان کبیره، ج2، ص183.
5ـ فروع کافی، ج3، ص269.
6ـ محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ماده صلاه، شماره 10534.
7ـ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج79، ص232.
8ـ سوره ی فاطر، آیه ی 35.
9ـ محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ماده صلاه، شماره 10570.
10ـ صادق احسانبخش ،آثار الصادقین، ج1، ص133، حدیث 15796، ح2.
11ـ همان، ص110، حدیث 15708، ح2.
12ـ سوره ی مدثر (74)، آیات 41-40.
13ـ عبدالحسین دستغیب، گناهان کبیره، ج2، صص188-187.
14ـ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج1، ص154.
15ـ وسائل الشیعه، ج11، ص349.
16ـ مفاتیح الجنان، دعای حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 11