شیوه‌های تبلیغ شیخ ابراهیم یعقوب زکزاکی در ترویج گفتمان مقاومت

سمانه حکیمی

با پیروزی انقلاب اسلامی، ادبیات مقاومت و عدالت طلبی امام به وسيله‌ي عالم روحانی انقلابی «شیخ ابراهیم زکزاکی» به کشور مستضعف و تحت‌سلطه‌ي نیجریه وارد شد.

شیخ بعد از تشرف به تشیع، بر آن شد كه اسلام را در نیجریه حاکم سازد؛ همان طور که در زمان عثمان بن فودیه حدود 200 سال پیش چنين بوده است.

در این راستا  ایشان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سفری که به ایران داشت، از امام خمینی ره به عنوان «پیر راه مبارزه با استکبار»، درس عدالت‌طلبی و مقاومت گرفت و  مکلف شد اصول خود را از قرآن دریافت کند.

ایشان به عنوان مبلغ دین در نیجریه با نگاه عمیق ناشی از ارتباط پیوسته با اهل بیت ع و اطمینان به سنت‌های الهی و رصد موقعیت استراتژیکی منطقه به خوبی دشمنان و ترفندهای آن‌ها را شناخته بود. این در حالی بود که دشمنان  اقدامات ناجوانمردانه‌اي را با به شهادت رساندن عزیزان و دوستانشان علیه ایشان انجام می‌دادند. ولی ایشان وارد جنگ مسلحانه نشد؛ چرا که باعث مي‌شد نیجریه در باتلاق جنگ داخلی گرفتار ‌شود و چه بسا شیعیان زیادی به شهادت می‌رسیدند. از این رو شیخ دین اسلام را با منش و رفتارشان و نيز با وصف رحمانیت به همه‌ي اقشار جامعه‌ي نیجریه رساند و براي ايجاد وحدت و همدلی میان مسلمانان در مساجد اهل سنت، نماز جماعت برگزار کرد و بعد از آن به افشاگری ماهیت و عملکرد گروه‌های تکفیری «ازاله و بوکوحرام» و سردمداران آن‌ها در نیجریه پرداخت و چه بسیار افرادی که از ادیان مختلف، مسلمان و شیعه و مبلغ دین اسلام شدند.

الف- شیوه‌های تبلیغی گفتمان مقاومت شیخ زکزاکی

شیخ ابراهیم زکزاکی در سال 1979 از دانشگاه فارغ‌التحصیل شد اما مدرک تحصیلی‌اش را از او سلب کردند. این تصمیم به علت فعالیت‌های اسلامی ابراهیم از سوی هیئت رئیسه‌ي دانشگاه احمد بلو گرفته شد. این اقدام در روحيات شيخ بی‌تأثیر بود؛ بلکه باعث شد از آن به بعد شیخ قاطع‌تر و راسخ‌تر شود  و با اعضای حرکت اسلامی تبلیغات خود را  خارج از دانشگاه در شهرها و روستاهای مختلف شروع کند (مستندی دیدنی از شیخ ابراهیم زکزاکی، تولید حجه‌الاسلام مهدی رضوانی).

ایشان به عنوان رهبر انقلابی مبارز که به گفته‌ي یکی از شاگردانشان، خمینی دیگری بود که در زاریا ظهور کرد، توانست با رستاخیزی که در درونش با پیروزی انقلاب اسلامی به‌وجود آمده بود انقلابی دیگر برای احیای دوباره‌ي دین اسلام بعد از عثمان بن فودیه در نیجریه پایه‌گذاری کند.

 

1- تبلیغ نظری

شیخ ابراهیم زکزاکی سفرهای مکرری به ایران داشت و در دوره‌های آموزشی دو ماهه، سه ماهه و کوتاه‌مدت شرکت می‌کرد و با مبانی انقلاب و تشیع آشنا می‌شد (گفتگوی علی فصیحی، مسئول فرهنگی حقوق بصائر). ایشان درمحضر اساتید فراوانی تلمذ کرد. شیخ جعفر الهادی، استاد نهج البلاغه در مورد ایشان می‌فرماید: «شیخ زکزاکی کعبه هستند. ما باید سراغ کعبه برویم نه کعبه سراغ ما بیاید» (ابراهیم عبدلله احمد، عضو جنبش اسلامی نیجریه).

ایشان از طریق برگزاری جلسات پرسش و پاسخ اعتقادی، برگزاری درس اخلاق سیاسی به طور هفتگی، سخنرانی‌های پرشور انقلابی در روز جمعه و عاشوراي حسینی که با بیانی فصیح و کلامی دلنشین صورت می‌گرفت، به اقناع اندیشه‌ها پرداخته و از طریق موعظه‌ي حسنه به آن سمت و سو می‌داد تا از این طریق تفکر شیعی و عاشورایی را به همه معرفی کند. تاجایی که انقلابی درونی در جامعه همه‌گیر شود و زمینه‌ساز حرکت جمعی گردد (مستندی دیدنی از شیخ ابراهیم زکزاکی، توليد حجه الاسلام مهدی رضوانی).

2- تبلیغ عملیاتی

1-2- اهتمام شیخ زکزاکی به تربیت نسل جوان

نسل جوان در نگاه شیخ از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. ایشان معتقد بود حرکت، حرکت اسلامی است و باید جوان رشدیافته در این مسیر از روی علم به هدف، مسیر را انتخاب کند. بنابراین برای تربیت افراد مؤمن و انقلابی مدارس فودیه از پیش دبستان تا دبیرستان را  تأسیس  کرد (مستندی دیدنی از شیخ ابراهیم زکزاکی، تولید حجه الاسلام مهدی رضوانی).

2-2-همایش پیاده‌روی اربعین

از دیگر کارهای تبلیغی ایشان که موجبات وحشت وهابیون را فراهم کرده، برگزاری همایش پیاده‌روی اربعین است. شرکت کنندگان در این همایش از موطن خود حرکت مي‌كردند تا به زاریا در مسجد بقیة الله برسند. اين حركت با فشار جریان تکفیری ارتش این کشور در حمله‌اي ناجوانمردانه منجر به شهادت خیل عظیمی از شیعیان شد. آن‌ها همچنین شیخ را زخمی كردند و ربودند. شیخ از این فرصت استفاده می‌کرد تا مذهب تشیع را گسترش دهد ( مستند از زاریا تا کربلا).

3-2- اهدای خون

از دیگر کارهای تبلیغی ایشان در جهت گسترش فرهنگ مقاومت در مقابل دسیسه‌های استکبار که می خواستند با تبليغ قمه‌زنی، اسلام هراسی کنند، اهدای خون به صورت رایگان توسط شیعیان نیجریه در روز اربعین و عاشورا بود. ايشان عملاً عملیات تبلیغاتی و استکباري آن‌ها را خنثی می‌کرد و از طرفی فرهنگ ایثار به همنوع را در جامعه‌ي دینی رواج مي‌داد و زمینه‌ي شیعه‌شدن افراد زیادی را فراهم می‌کرد (مستند گفتگوی استاد رائفی پور با یکی از شاگردان شیخ زکزاکی).

4-2-حضور زن در جامعه

در کشور نیجریه به عنوان کشور اسلامی چون عقاید تکفیری بوکوحرام در جامعه حکومت می‌کرد و فرهنگ این کشور را بالاجبار تغییر داده بود، هنوز قشر زنان به عنوان قشر تأثیرگذار در جامعه شناخته نشده بود و فعالیت زنان محدود می‌شد به خرید مایحتاج خانه و شرکت در مراسم عروسی. ولی شیخ این عقیده را داشت که زنان مانند مردان باید در جامعه حضور فعال داشته باشند. این فعالیت با تشکیل انجمن «سیستر فرون» به ریاست زینت ابراهیم همسر شیخ اداره مي‌شد؛ مجموعه‌ای که عهده‌دار فعالیت‌های فرهنگی حرکت اسلامی بود  و هم‌اکنون زنان در همه‌ی برنامه‌های دینی شرکت کرده و حضور فعال دارند (borna.news).

5-2-تبلیغ در فضای رسانه

شیخ وارد کار رسانه‌ای هم شد و از فضای مجازی و اینترنت و نشریه‌ها برای رساندن حرف اسلام استفاده کرد. کتاب‌های بسیاری از مبانی اسلامی را نیز ترجمه و چاپ کرد. شهرک سینمایی هم تأسیس کرد. همسر او، مسئول شهرک سینمایی بود. هدف از ساخت شهرک سینمایی این بود که فرزندان و جوانان نیجریایی در این فضا آموزش ببینند. سریالی درباره‌ی زندگی عثمان‌بن‌فودیو در حال ساخت بود که حکومت از آن جلوگیری کرد. تخمین‌ها نشان می‌دهد که اگر این سریال ساخته می‌شد، جمعیت مسلمان نیجریه چندین برابر می‌شد (مستند از خون جون1).

الف- جوانب الگویی شیخ زکزاکی

شیخ زکزاکی به‌عنوان رهبري مؤمن و انقلابی نقش بسزایی در گرایش مردم نیجریه به مذهب تشیع دارد. در حال حاضر اين كشور بزرگ‌ترين كشور شيعه‌نشين در افريقا به شمار مي‌رود. از این رو شناخت خصوصیات رفتاری و منشی ایشان برای پیمودن این طریقت لازم است.

1- مردمی بودن

شیخ ابراهیم زکزاکی با تأسی به اهل بیت ع همچون طبیبی دوار هفته‌اي دو روز ارتباط مستقیم و حضوری با مردم داشت. مخاطبین ایشان را اغلب شیعیان و اهل تسنن و مسیحیان و حتی وهابیان تشکیل می‌دادند.

ایشان از نزدیک، پای درددل آن‌ها می‌نشست و درصدد حل آن برمی‌آمد. این امور محبوبیت خاصی  برای ایشان در بین مردم ایجاد کرده بود تا جایی که صحبت‌های ایشان در قلب مردم تأثیرگذار بود و حاضر بودند برای ایشان جان‌فدایی کنند (از خون جون1).

2-  انقلابی‌گری

شیخ زکزاکی از اوان جوانی با داشتن روحیه‌ي جهادی و انقلابی، مخالف نظام حاکم  نیجریه بود؛ چرا که اسلام و آموزه‌های قرآن در جامعه اجرا نمی‌شد و قوانین حاکم بر جامعه تابع قوانینی بود که استعمارگران وارد کرده بودند. مبنای علمی در دانشگاه‌­ها آموز‌ه‌های غربی بود و با دغدغه‌های ایشان بیگانه بود.

از این رو ایشان در دانشگاه عضو انجمن دانشجویان مسلمان شد و با برگزار کردن همایش‌ و سخنرانی و مناظره­ و کنفرانس در دانشگاه‌های مختلف و نيز مدارس و فرستادن همکاران به مدارس درصدد بود که اسلام حقیقی را نشان بدهد. این روحیه با پیروزی انقلاب اسلامی دوچندان و بلکه تثبیت شد؛ تا جایی‌که شیخ با روحیه‌ي خستگی‌ناپذیزش توانست 25 میلیون نفر را شیعه و محب اهل بیت ع کند.

(https://www.mashreghnews.ir/  گفتگو با شیخ ابراهیم عبدالله احمد )

3-  تولی به اهل بیت :و تبری از دشمنان ایشان

شیخ، رهبر ایران را از نزدیک دیده بود و راهبردها و نظریات ایشان را که برخاسته از اسلام ناب و مکتب امام حسین ع بود، می‌دانست. بنابراین در عرصه‌ی تبلیغ با الگوگیری از حرکت انقلابی امام خمینی، سخنرانی و راهپیمایی‌های افشاگرایانه‌ای در خطبه­ی نماز جمعه در مورد گروهی مزدور موسوم به بوکوحرام (تحصیل غربی حرام) که در نیجریه علیه مسلمانان به خصوص شیعیان فعالیت می‌کردند، ارائه داد.

همچنین در روز قدس موضع‌گیری صریحی و شدید‌اللحنی به رژیم صهیونیستی داشت که منجر به شهادت شیعیان و فرزندانش شد (امین عبدی،15/7/98https://basirat.ir/)

4- شجاعت در فهم

شیخ زکزاکی با فهم درست مبانی دین و موضوعات منطبق برآن به چنان اجتهاد و شجاعتی در فهم سیاسی دین رسیده بود که لازمه‌ی آن را فدا کردن مال، فرزند، آبرو و جان می‌دانست. او در این راه شش فرزندش را تقديم كرد  و جان خود و همسرش در معرض صدمات فراوانی قرار گرفت. این گونه بود که نهال اسلام رشد کرد و بارور ‌شد.

5- شیخ زکزاکی، محور وحدت

شیخ زکزاکی مانند امام خمینی ره با نگرشی فرامذهبی برای خنثی کردن توطئه‌ي دشمنان با ارسال دعوتنامه به مسیحیان و مسلمانان، هفته‌ي وحدت را در نیجریه بنا نهاد (شیخ زکزاکی عامل شیعه شدنم بود،tasnimnews). نماز جماعت را در مساجد اهل سنت بجا آورد و در اغلب مراسمات آن‌ها شرکت می‌کرد. همچنین ایشان دانشجویان پزشکی را پس از فراغت از تحصیل، در مؤسسه‌های درمانی خیریه سازمان‌دهی مي‌کرد تا مردم فقیر با نگرش‌ها و مذهب‌های مختلف در این مؤسسه‌ها به‌شکل رایگان درمان شوند. این مهم به‌دست نمی‌آمد مگر با الگوگیری از راهبردهای وحدت‌آفرین امام خمینی که با محوریت اسلام به مقابله با چنین اهداف شوم استکباری برخاستند (عبدالله احمد، عضو جنبش اسلامی نیجریه).

يكي از اثرات وحدت‌آفرینی این بود که در هفته‌ي وحدت یک عالم اهل تسنن وسط نماز مغرب و عشا با دیدن نماز خواندن شیخ و صحبت با وی شیعه شد (شیخ زکزاکی عامل شیعه شدنم بود، https://www.tasnimnews.com/).

نتیجه

روش‌های تبلیغی شیخ زکزاکی برگرفته از آموزه‌های قرآنی و معارف اهل بیت ع و مبتنی بر جلسات اخلاقی و پند و اندرز بود.

روش سیاسی ایشان از ویژگی‌های قرآن محوری، دشمن‌شناسی با محوریت وحدت بین شیعه و اهل تسنن برخوردار بود ودر دو مرحله‌ی نظری  و عملیاتی انجام گرفت.

منابع

1.  رضوانی، مهدی، مستندی دیدنی از شیخ ابراهیم زکزاکی،13/6/98 https://www.youtube.com/watch?v=X8G4_wk6OqQ

2.  ..........................، مستندی به نام از خون جون، (شبکه‌ي افق)، ofoghtv.ir

3.  رائفی پور، علی‌اکبر، مستند گفتگوی استاد رائفی پور با یکی از شاگردان شیخ زکزاکی،https://www.aparat.com/v/s

4. سخنرانی شیخ زکزاکی در مشهد به مناسبت میلاد امام رضا ع، 23/10/97https://www.aparat.com/v/mgsWx

5. مستند از زاریا تا کربلا ، شیخ ابراهیم زاکزاکی، 39782https://www.roshangari.ir

6. شیخ زکزاکی عامل شیعه شدنم بود، محمد، کارشناس فلسفه اسلامی و دانشجوی علوم قرآن و حدیثhttps://www.tasnimnews.com/

7. عبدی امین،15 /7/98https://basirat.ir/

8. شیخ زکزاکی و همسرش وارد رسانه و سینما می‌شوند، 13/6/98https://www.mashreghnews.ir/

9. ابراهیم زکزاکی ، http://fa.wikishia.net/

10. گفتگو با شیخ ابراهیم عبدالله احمد، عربستان از گسترش تشیع در نیجریه هراسان است 20/1/95 https://www.mashreghnews.ir

شماره نشریه:  شمیم نرجس شماره 41