سارا زیر سایه ی باربی

زهرا سریع

عروسک ها اسباب بازی هایی هستند که در شکل و اندام کودک برای ارتباط و سرگرمی او ساخته می شوند. درست است که سرگرمی دخترها و پسرها متفاوت است و بیشتر دخترها به عروسک علاقه دارند، اما عروسک تأثیرگذاری بر ذهن هر دوی آن ها دارد. در طول تاریخ هم جوامع به این نیاز پاسخ داده اند. اما امروز به زمانی می رسیم که عروسک سازی و طراحی آن به عنوان یک سیاست و یک سلاح فرهنگی علیه کشورها به کار گرفته شده است.

 عروسک، تفنگی برای مبارزه

با پایان یافتن جنگ جهانی دوم و تقسیم دنیا به دو بلوک شرق و غرب، جنگ های نظامی تمام شد و جنگ سرد آغاز شد. در این جنگ دو ابر قدرت شوروی و آمریکا با به کارگیری سلاح فرهنگ، هنر و رسانه به مبارزه با هم پرداختند که آمریکا بر رقیبش پیشی گرفت. اما در کشورهای اسلامی، وقتی آمریکا نتوانست، سد ظهور انقلاب شود به شیوه ی دیگری جنگ را آغاز کرد. در این نقشه، سبک زندگی مورد توجه قرار گرفت و بر همین اساس سبک زندگی آمریکایی مطرح شد. در این میان برنامه ریزان روی نقش زنان و دختران شروع به کار کردند، زیرا توجه به این قشر در ترویج فرهنگ بسیار حائز اهمیت است؛ مثل چیزی که در تجربه ی اندلس فهمیدند که با فساد زنان و دختران موجب شکست تدریجی مسلمانان شدند. عروسک باربی در همین راستا طراحی شد.

 شناسنامه ی باربی

در سال 1995 کارخانه ی «مِتِل آمریکایی» با تبلیغ وسیع به وسیله ی نمایش های تلویزیونی، شروع به ساخت عروسک باربی کرد که همین تبلیغات موجب دگرگونی تجارت باربی شد. این عروسک در واقع اندام و شخصیت لی لی (یک زن خیابان گرد آلمانی) است. باربی، به زودی در صف اول اسباب بازی های دختران غرب قرار گرفت. در اوایل هر عروسک به قیمت 3 دلار فروخته می شد ولی اکنون هر عروسک باربی، ساخت کارخانه ی متل 4500 دلار قیمت دارد، باربی توانسته زندگی معمول یک دختر آمریکایی، پوشاک، لوازم، نوع تفریح و ارتباط او با دیگران را نشان دهد و با این روش فرهنگ یک دختر آمریکایی به ملت های دیگر نشان داده شد و تأثیر خود را هم گذاشته است. اکنون باربی یک سلاح کارآمد در صحنه ی جنگ فرهنگی است.

 باربی در مقابل سارا

وقتی باربی وارد کشور ما شد، مسؤولین فرهنگی را وادار به ساخت یک عروسک ملی به نام «سارا» کرد. این عروسک فرم یک دختر ایرانی را نشان می دهد، اما پس از به دنیا آمدن سارا حرف های زیادی زده شد و مقایسه های فراوانی صورت گرفت؛ این که آیا از قبل تحقیقی راجع به ساخت عروسک سارا شده است یا نه؟ و اگر تحقیقی صورت گرفته چرا عملکردی نبوده؟!

 آن چه باعث می شود سارا توسری خور باربی شود!

1ـ برنامه ریزی قبل از ساخت

همان طور که گفتیم، باربی برای یک جنگ فرهنگی ساخته شد. به همین دلیل متخصصان زیادی در تولید، طراحی و تبلیغ آن نقش داشتند. لباس های باربی، رنگ آن ها، مدل مو، همه و همه به صورت نمادین کار شده تا در ضمیر ناخودآگاه کودک بماند و او را پابسته به آن ها سازد؛ اما سارا با یک سری طراحی های ساده و به صورت تصادفی ساخته شد.

 2ـ اندام باربی

باربی اصل بدنش، مثل بدن انسان نرم است. موها، صورت و دیگر اندامش شباهت زیادی به بدن انسان دارد. اما سارا بدنی محکم دارد و در این حالت کودک نمی تواند به خوبی با عروسک ارتباط برقرار کند.

 3ـ رنگ

اگر خوب به لباس های باربی نگاه کنیم می بینیم، بیشتر از رنگ های صورتی، نارنجی، آبی و سفید استفاده شده است. در روان شناسی رنگ، صورتی نیاز به مصرف کاذب را افزایش می دهد و بر اثر آرامش بخشی که دارد کودک را دل زده نمی کند. رنگ نارنجی هم یک رنگ انرژی زاست و احساس گرما، شوق و شور را افزایش می دهد؛ این رنگ معمولاً برای جلب توجه استفاده می شود. رنگ آبی باعث کم اشتهایی می شود که این یک قدم پیش به سوی اندام آرمانی باربی است و رنگ سفید نماد معصومیت و پاکی است که فطرت پاک کودک را به خود جلب می کند. اما لباس سارا بیشتر رنگ های زننده را داراست، مثل رنگ قرمز که تحریک کننده ی خشم و عصبانیت است. سبز پر رنگ و رنگ زرد که بیشتر از بقیه ی رنگ ها چشم را اذیت می کند. احساس رنجیدگی و خشم را هم به وجود می آورد. علاوه بر این، لباس های سارا پر از زرق و برق و شلوغی است که مهلت تفکر را از بیننده می گیرد. سادگی و نظم هر چه بیشتر باشد، آرامش و تفکر بیشتر است.

 4ـ لوازم جانبی

باربی علاوه بر لباس های جذاب و زیبا یک سری لوازم جانبی را هم داراست؛ مثل کیف آرایش که انواع و اقسام لوازم آرایشی در آن وجود دارد، این لوازم در ذهن کودک تصویری برای آینده ی او می سازد که او دختری با این شکل و قیافه باشد؛ چون باربی دختری در سن 20 تا 24 ساله است. علاوه بر این هر باربی چندین لباس اضافی با قابلیت شستشو دارد. این خود تبلیغی برای اسراف و هزینه است؛ حال اگر سارا یک سری لوازم جانبی در خور فرهنگ ما را داشت چه می شد؟ وسایلی مثل روسری، گل سر و... .

 5ـ تبلیغات گسترده

ساخت 12 انیمیشن باربی و تبلیغات گسترده باعث شد هر دختری خواهان این عروسک شود. در این فیلم ها بازیگران، دختران بزرگی هستند که در تمام طول فیلم آسیب نمی بینند و با وجود این گونه رفت و آمد و طرز پوشش، هیچ مشکلی برایشان پیش نمی آید. این مجموعه ها یک دنیای غیر واقعی و یک سری انتظارات واهی را در ذهن کودک ثبت می سازد و او را از قبول نقش در زندگی و سازش با سختی های آن دور می کند. این در صورتی است که برای سارا حتی یک انیمیشن هم ساخته نشده و هزینه ی فرهنگی خاصی در این مورد صورت نگرفته است. علاوه بر این باربی در انواع شغل ها وجود دارد، مثل: پلیس، دکتر، پرستار، مکانیک و باربی جدید لباس یک سرباز آمریکایی را دارد.

 6ـ صادرات و تجارت

وقتی تبلیغات گسترده باشد، بازار صادرات و واردات یک جنس هم داغ می شود. ساخت 12 فیلم، تبلیغات روی کیف، کفش، لباس و انواع لوازم، فروش باربی را پس از چند سال چندین برابر کرد. اما عروسک ملی مان بر اثر کمبود تبلیغات، نه تنها صادر نمی شود بلکه هم اکنون از چین وارد می شود!